De Eerste Kamer debatteerde een week eerder met minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken en minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de rechtsstaat, grondrechten en democratie in de Europese Unie (EU).

Een groot deel van de Kamer, waaronder CDA, GroenLinks, D66, PvdA en ChristenUnie, maakt zich grote zorgen over de inperking van de grondrechten in verschillende landen van de Europese Unie, waaronder Polen en Hongarije. Volgens de woordvoerders van de fracties krijgen deze landen nog te veel ruimte om zich te onttrekken aan de gemeenschappelijke verplichtingen met betrekking tot de rechtsstaat en worden de mogelijkheden die er zijn om hen te straffen voor deze ondermijning onvoldoende benut. Zij drongen er bij minister Hoekstra op aan om zich in EU-verband in te zetten voor toepassing van de sanctiemiddelen en het herstel van de rechtsstaat in die landen. Veel fracties maakten zich tevens zorgen over de rol die desinformatie en buitenlandse inmenging spelen in het democratisch proces rond bijvoorbeeld verkiezingen. Zij vroegen aan minister Bruins Slot wat het kabinet concreet van plan is om de verspreiding van desinformatie in eigen land en binnen de EU aan te pakken.

Enkele fracties, zoals de VVD en de SP, drongen er bij de minister op aan dat over verdere uitbreiding van de Unie pas wordt gesproken wanneer de rechtsstaat in de huidige EU-landen op orde is. De OSF pleitte daarentegen voor versnelling van de toetreding van de landen waarmee momenteel onderhandeld wordt. Voor nog weer andere fracties, bijvoorbeeld Fractie-Nanninga en de PVV, is de huidige EU niet langer houdbaar. Ook de SGP zei dat de door de EU gepredikte waardengemeenschap niet door alle landen binnen de Unie wordt gedeeld en dat er ook ruimte voor die landen en democratisch gekozen regeringen moet zijn. 50PLUS en Fractie-Otten wezen er bovendien op dat Nederland de hand in eigen boezem moeten steken omdat ook in eigen land de rechtsstaat op sommige punten onder druk staat, zoals bijvoorbeeld in de toeslagenaffaire en met de corona-spoedwet duidelijk is geworden.

In het debat werden in totaal drie moties ingediend.

De motie van senator Karimi (GroenLinks) verzoekt de regering om de benoeming van een special envoy on freedom of media door en voor de Europese Raad te bepleiten, en de Kamer hierover te informeren. Zij vindt dat naast de Europese Commissie ook de Europese Raad meer aandacht dient te besteden aan het bevorderen van de pluriformiteit van vrije media en de veiligheid van journalisten. De minister van Buitenlandse Zaken liet het oordeel over de motie aan de Kamer. Deze motie werd 15 februari aanvaard.

De motie van senator Koole (PvdA) vraagt de regering de aanbevelingen in het rapport van de Adviesraad voor Vreemdelingenzaken over mensenrechtenschendingen aan de buitengrenzen van de Europese Unie over te nemen en de Kamer over een jaar te rapporteren over de vorderingen bij de uitvoering van deze aanbevelingen. De minister van Buitenlandse Zaken vroeg Koole de motie aan te houden in afwachting van een reactie van de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid. Koole hield de motie daarop op 8 februari aan.

De motie van senator Van Rooijen (50PLUS) vraagt de regering onverwijld actie te ondernemen, onder meer door het instellen van een taskforce van voortreffelijke wetgevingsjuristen om de wetgeving sinds de eeuwwisseling te inventariseren en te toetsen. De senator overwoog daarbij dat het geen incident meer is dat de rechter wetgeving anders interpreteert dan de wetgever heeft bedoeld te formuleren. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ontraadde de motie, maar zegde toe een brief te sturen met daarin een opsomming wat momenteel al gebeurt op dit gebied. Senator Van Rooijen hield de motie op 15 februari aan.