Verslag van de vergadering van 22 juni 2021 (2020/2021 nr. 42)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 19.01 uur
Mevrouw Faber-van de Klashorst (PVV):
Dank u wel, voorzitter. Welkom ministers. U bent keurig op tijd. Dat compliment is alweer binnen.
Voorzitter. Dit kabinet wil maar liefst 833 miljoen aan belastinggeld wegsluizen via een besloten vennootschap genaamd Invest International. Dit bedrag dient als smeerolie voor het uitvoeren van projecten die de markt links laat liggen, maar die wel op de linkse agenda prijken. Eigenlijk is het gewoon het uitrollen van linkse hobby's, altijd bekostigd van andermans geld. Dat wordt dan "additioneel bijdragen aan de markt" genoemd. Hoe verzin je het?
Tot 2030 bestaat de leidraad van deze politieke agenda uit de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, oftewel de SDG's. Wat de leidraad na 2030 zal zijn? Geen idee. De doelen van Invest International zijn zo breed geformuleerd dat met een beetje creatief shoppen gegarandeerd een leuk, bijpassend richtsnoer kan worden gevonden.
In dit wetsvoorstel is Invest International hét beoogde platform voor het uitrollen van projecten waarmee een poging wordt gewaagd om de mondiale problemen op te lossen. Hiervoor wordt een holding opgetuigd met voorlopig drie dochtermaatschappijen, met op papier gescheiden taken: investeren, ontwikkelen en regelen. Aangezien het aantal dochters onbegrensd is, kan er zomaar één bij komen. Met welke taak? Geen idee. Hoe de verhouding van de aandeelhouders zal liggen? Geen idee. Dat is wel een belangrijk punt in verband met de controlerende functie van de Algemene Rekenkamer. Wie het weet, mag het zeggen.
Voorzitter. De investeringsdochter gaat op afstand bankieren. Projecten waaraan commerciële banken en private investeerders zich niet willen branden, moeten een beetje geholpen worden. Het is aan Invest International om deze geldschieters over de streep te trekken, want zij zullen alleen instappen als hun risico beperkt is en opweegt tegen hun winsten. Daarom moet de investeringsdochter met geld en garanties over de brug komen. Om deze dochter te voorzien van kapitaal stort de regering 833 miljoen euro in de pot. Dit wordt verpakt in een zogenaamde financiële transactie, zodat deze uitgave niet drukt op het EMU-saldo. Maar ja, maakt dat wat uit? Zijn er ooit landen binnen de monetaire unie gesanctioneerd voor het overschrijden van het EMU-saldo? Of is dit een gelegenheidsargument om de poet en het parlement op afstand te zetten?
Zodra dit wetsvoorstel door de Kamer is, is haar controlerende rol uitgespeeld. Als zoethoudertje mag het parlement zich enkel buigen over door de minister aangereikte verslagen. Het mag daar een debat over houden en er ook nog een motie over indienen, die de minister gewoon naast zich neer kan leggen. In het slechtste geval wordt een minister de laan uitgestuurd en gaat het spel om de knikkers daarna gewoon weer verder. De ministers kunnen naar believen hun gang gaan met het uitoefenen van aandeelhoudersrechten, zoals het wijzigen van statuten, het wijzigen van het aandeelhoudersbezit en sturen in de strategie. Ook het toebedelen van nieuwe taken kan heerlijk geregeld worden middels een algemene maatregel van bestuur.
Voorzitter. U moet niet denken dat het blijft bij de eenmalige kapitaalstorting voor de investeringsdochter. Jaarlijks zullen er ook subsidies stromen naar de ontwikkeldochter en de regelingendochter. Vervolgens neemt dit trio plaats achter één loket. Dat zou wel zo gemakkelijk zijn voor de geïnteresseerde bedrijven — tenminste, zo wordt het verkocht. Het verleden laat echter zien dat bedrijven prima de weg weten te vinden als ze winst ruiken. Het zijn tenslotte niet voor niets ondernemers.
Toch dramt de minister door. Achter dit loket worden diverse expertises samengebracht, zodat er formele en informele uitwisseling van kennis, best practices, procedures en dergelijke zal plaatsvinden. Dit alles valt weer onder één raad van bestuur, die één strategisch plan opstelt voor de vennootschap en al haar dochters, waarvoor weer de goedkeuring is vereist van de raad van commissarissen. En zo komt alles weer samen. Dit terwijl de minister aangeeft dat wederzijdse beïnvloeding en het uitwisselen van oneigenlijke informatie moet worden voorkomen. Op papier worden er zogenaamde Chinese walls opgetrokken, maar houden deze in de praktijk stand? Nu zetten de coronamaatregelen wel een rem op het uitwisselen van vrije gedachten. Digitaal vergaderen discussieert niet echt lekker en smoezen op 1,5 meter afstand is lastig.
De PVV-fractie heeft als een van de weinige fracties gevraagd om de aanwezigheid van de minister van Financiën. Hij vraagt immers mandaat voor de oprichting van Invest International. De Staat krijgt 51% van de aandelen en de overige aandelen gaan naar FMO. De FMO is een financieringsmaatschappij voor ontwikkelingslanden, een nv met een bankvergunning en met een staatsdeelneming van 51% van de aandelen. De overige aandelen zijn grotendeels in handen van ABN AMRO, ING, Rabobank, Triodos Bank en de RegioBank. En er schijnen nog meer aandeelhouders te zijn. Ook zouden er vakbonden bij betrokken zijn. Kan de minister aangeven welke aandeelhouders er nog meer betrokken zijn?
Bij de oprichting van de holding spelen de statuten een belangrijke rol. Daar staan een paar opmerkelijke zaken in. Opvallend is dat er een discrepantie zit tussen het doel zoals beschreven in artikel 3 van het wetvoorstel en het doel zoals beschreven in artikel 3, lid 1 van de statuten. Zo wordt in het wetsvoorstel wel beschreven dat Invest International haar activiteiten ontplooit additioneel aan de markt, maar in de statuten niet. Dat is vreemd. Het zijn toch onder andere de additionele activiteiten waarmee je het risico omzeilt beticht te worden van staatssteun? Graag een reactie van de minister.
Daarnaast is het doel in de statuten veel breder weergegeven. In de statuten is aan het doel aan het eind extra toegevoegd: "en alles wat hiermee verband houdt en daartoe bevorderlijk kan zijn". Daar kun je van alles onder proppen. Het kan toch niet zo zijn dat de statuten niet in lijn zijn met het wetsvoorstel? Graag een reactie van de minister.
Dan de raad van bestuur en de raad van commissarissen. Zowel een bestuurslid als een commissaris mag niet deelnemen aan beraad en besluitvorming binnen zijn of haar gremium indien hij of zij direct of indirect een persoonlijk tegenstrijdig belang heeft in de vennootschap. Mag dan een ander tegenstrijdig belang, anders dan een persoonlijk tegenstrijdig belang, wél? Moet er niet gewoon sprake van zijn dat de betrokken persoon niet mag deelnemen indien er sprake is van een tegenstrijdig belang in welke vorm dan ook? Graag een reactie van de minister.
Opmerkelijk is de mogelijkheid dat een lid van de raad van bestuur direct kan overstappen naar de raad van commissarissen en vice versa. Hiermee kan een ons-kent-onssituatie ontstaan. Een bestuurslid kan dan bijvoorbeeld het eigen strategisch plan goedkeuren. Waarom is voor deze ongebruikelijke constructie gekozen? Of is dit een foutje? Graag een reactie van de minister.
Dan een opmerking betreffende de overdracht van de onderneming, of vrijwel de gehele onderneming, aan een derde. Hiertoe kan besloten worden tijdens de algemene vergadering, zoals te lezen is in artikel 16, lid 7. Maar hoe verhoudt zich dit tot artikel 5, lid 1? Daar is te lezen dat aandelen A alleen overgedragen kunnen worden aan een persoon die partij is bij de aandeelhoudersovereenkomst. Maar de desbetreffende partijen zijn dan toch enkel de Staat en FMO? Hoe kan er dan sprake zijn van een derde partij? Vallen aandeelhouders van FMO misschien indirect ook onder de aandeelhoudersovereenkomst? Of betreft het de overdracht van aandelen B? Maar die kunnen alleen maar worden overgedragen aan de vennootschap zelf, of aan kapitaalvennootschappen van de Staat, die direct of indirect alle uitstaande aandelen heeft. Graag een reactie van de minister.
Maar voorzitter, we zijn er nog niet. Want naast het feit dat de statuten van dochtermaatschappijen gewijzigd kunnen worden, kunnen deze dochtermaatschappijen ook worden ontbonden, worden omgezet en fuseren. Dat geldt ook voor de investeringsdochter, met haar bruidsschat van 833 miljoen; deze kan zomaar wegglippen. Het lijkt erop dat het parlement hier geen grip op heeft. Graag een reactie van de minister. Tot zover de statuten.
Voorzitter. Invest International zou niet alleen additioneel aan de markt gaan werken, maar ook additioneel aan FMO. De Staat krijgt weliswaar 51% van de stemgerechtigde aandelen, maar met de combinatie van de overige aandelen bestemd voor FMO, en het feit dat voor een aantal belangrijke besluiten, zoals het wijzigen van de statuten, een tweederdemeerderheid van de stemmen vereist is, krijgt FMO eigenlijk een vetorecht. Daar komt bij dat 49% van de aandeelhouders van FMO, zoals commerciële banken, vakbonden en private investeerders, niet altijd dezelfde belangen heeft als de overheid. Dit is een basis voor heibel in de tent. En hoe betrouwbaar is die bankenclub? Hoe hoog is dat SDG-gehalte van FMO in de praktijk? Niet dat de PVV iets met SDG's heeft, maar de minister wel. Of toch niet? Graag een reactie.
Voorzitter. Bij projecten waar FMO als financier bij betrokken is, zouden wantoestanden voorkomen. Gerapporteerde incidenten variëren van milieuschade, moord, doodslag, geweld, intimidatie, repressie tot willekeurige arrestaties als de inheemse bevolking zich verzet tegen de komst van bijvoorbeeld een dam, een kolencentrale of de aanleg van en de werkwijze bij palmolieplantages. Palmolieplantages schromen bijvoorbeeld niet om hun arbeiders het bos in te sturen met een dagloon van 2.000 Congolese francs. Dat is ongeveer een euro. Dat ligt ruim een derde onder het bedrag dat de Wereldbank als het absolute minimum beschouwt. Nog armetieriger is het voor vrouwen. Zij krijgen nog niet eens de helft van dit schamele loon. Hoezo gelijke rechten voor vrouwen? Hoezo Gender Agenda? De top van FMO geeft toe bekend te zijn met deze misstanden. Ze schijnen een lijst met probleemprojecten te hebben. Wat doen ze ermee? Ze volgen ze. En verder? Dat is niet bekend. Wellicht kan de minister dit nader toelichten. Graag een reactie.
Voorzitter. FMO is een ontwikkelingsbank en verstrekt leningen om de groei in ontwikkelingslanden te bevorderen. Maar wie profiteren er nu van deze groei? Dikwijls leeft de bevolking in armoede onder een corrupt regime. Doordat de FMO zich richt op private ondernemingen, wordt het directe zakkenvullen van ambtenaren omzeild. Dit zakkenvullen is verplaatst naar belastingparadijzen. Er zijn bedrijven die met behulp van een door de FMO verstrekte lening een extra duwtje in de rug kregen en die er niet voor schromen hun bedrijfswinsten weg te sluizen naar exotische oorden.
Ik geef een voorbeeld. Nigeria is rijk aan olie en exporteert jaarlijks voor 38 miljard dollar. Toch kreeg de overheid het niet voor elkaar om meer dan de helft van de Nigerianen toegang te geven tot elektriciteit. Om corrupte ambtenaren te omzeilen, werd de energiesector geprivatiseerd. Het bedrijf, Azura Power, moest ieder Nigeriaans huishouden voorzien van een stopcontact. Zij ontvingen 177,5 miljoen dollar, waarvan 40 miljoen dollar van FMO. Uit de gelekte Paradise Papers blijkt dat een deel van de bedrijfswinst naar het belastingparadijs Mauritius ging, waardoor de onderneming in Nigeria maar 3% belasting betaalt. Met wat voor hypocriete bende we te maken hebben, blijkt uit de vermelding op de website van Azura Power: "We do things for the benefit of the people or colleagues in the company, not for ourselves. It is much more rewarding." Nou, je moet het maar durven beweren. Momenteel is Azura Power niet alleen actief in Nigeria, maar ook in Senegal, Kenia en Mozambique. De verwachting is dat zij verder zal uitbreiden op het Afrikaanse continent. Het feestje wordt dus nog groter.
Voorzitter. Ik heb nog een paar voorbeelden van paradijselijke investeringen, gerelateerd aan FMO: 90 miljoen dollar aan het Argentijnse bosbouwbedrijf Celulosa met vennootschappen in belastingparadijzen als de Bahama's en de Amerikaanse staat Delaware. Achter de vennootschappen zit de rijkste man en oud-minister van Uruguay.
Dan een vastgoedinvestering via Peninsula Investment Groups, gevestigd op de Bahama's, met als grootaandeelhouder de schatrijke erfgenaam van het Zwitserse farmaciebedrijf Novartis. New Forest Tropical Asia? Kaaimaneilanden. Kenmare, een Iers mijnbouwbedrijf, exploiteert de grootste titaniummijn ter wereld, maar betaalt amper belasting in Mauritius.
Voorzitter. In werkelijkheid zal de lijst nog veel groter zijn, want ondanks dat FMO aangeeft niet mee te willen werken aan deze winstverschuivingen, knijpt zij ondertussen een oogje dicht en laat zij het grote graaien doorgaan. De FMO-manager belastingen, Yvonne Bol, reageert dan ook laconiek. Ik citeer: "We hebben meerdere doelstellingen voor onze financieringen. Als alles voor ons klopt op het gebied van economische ontwikkeling en maatschappelijk verantwoord ondernemen, en als het bijdraagt aan vermindering van de armoede, moet je dan een deal laten afketsen op de fiscale structuur die dan ook nog eens volkomen legaal is?" Is dit nu die duurzaamheid waar politiek-correct Nederland het over heeft? Het wegsluizen van bedrijfswinsten valt kennelijk onder maatschappelijk verantwoord ondernemen. En zou het echt bijdragen aan de vermindering van armoede?
Iedereen snapt dat een land enkel zelfstandig kan worden door zich te ontwikkelen. Belastingheffing is essentieel voor een soevereine, goedwerkende staat en draagt eraan bij het eigen vastgestelde beleid uit te voeren. Of is het helemaal niet de bedoeling dat deze landen op eigen benen komen te staan? Het wegsluizen van bedrijfswinsten en het afschepen van arbeiders met een hongerloon dragen niet bij aan een goedwerkende staat. Sterker nog, het is in strijd met de overeenkomst tussen de Nederlandse Staat en FMO. Daarin is beschreven dat onder andere de SDG's als leidraad gehanteerd worden voor het oplossen van wereldwijde vraagstukken.
En dan komt ook de vraag naar boven: waarom moet de Nederlandse belastingbetaler maximaal betalen en kunnen bedrijven, via constructies in belastingparadijzen, minimaal betalen? Graag een reactie van de minister.
Voorzitter. FMO is een commerciële club. Nu is er niks mis met commercie, maar je moet je serieus afvragen of je een dergelijke club ten eerste een extra zak geld moet toeschuiven en ten tweede een vetorecht moet geven. Het is een organisatie die op de hoogte is van grote misstanden binnen projecten en die bedrijven van schatrijke aandeelhouders moet verleiden om te investeren. Het is een organisatie die het wegsluizen van bedrijfswinsten naar belastingparadijzen geen strobreed in de weg legt.
Voorzitter, ik rond af. Bij bijzondere constructies moet je altijd oppassen. Dit wetsvoorstel leunt op allerlei bijzondere constructies: het vermijden van staatssteun, het vermijden van het overschrijden van het EU-saldo, rammelende statuten, een discutabele partner met vetorecht. Het parlement wordt op afstand gezet en met dit wetsvoorstel gedegradeerd tot een papieren tijger. En dat alles om de ideologie van de Verenigde Naties door te drammen. Wat een waanzin.
Tot zover.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Faber. Dan is het woord aan de heer Knapen namens de fractie van het CDA.