Verslag van de vergadering van 16 maart 2021 (2020/2021 nr. 29)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 15.15 uur
Mevrouw Karimi i (GroenLinks):
Voorzitter, dank u wel. Het is bijzonder goed om de minister van Buitenlandse Zaken weer te zien. We zien hem hier in deze Kamer niet zo vaak. Het is dus uitstekend dat we de mogelijkheid hebben om van gedachten te wisselen over een heel belangrijk onderwerp.
De samenwerkingsovereenkomst waar we het over hebben, is in principe een prima tekst. Het is een prima samenwerkingsovereenkomst, die in 2017 tot stand is gekomen. Als zodanig kunnen wij ook gewoon daarmee instemmen. Dat is namelijk niet het punt. Het punt is dat er sindsdien weer heel veel veranderd is in Afghanistan. Daar zou ik graag de minister een paar vragen over willen stellen.
De situatie verandert onder andere vanwege de overeenkomst die vorig jaar is gesloten tussen de Verenigde Staten en de taliban. Daarmee hebben de Verenigde Staten eigenlijk eenzijdig met de taliban de overeenkomst bereikt dat op 1 mei van dit jaar, dus over ruim zes weken, alle NAVO-troepen Afghanistan moeten hebben verlaten. Op dit moment is de vraag: hoe staat het daarmee?
De nieuwe administratie van de Verenigde Staten van president Joe Biden heeft nieuwe plannen gepresenteerd, onder andere een vredesplan. Dat plan is naar de taliban en de regering van Afghanistan gestuurd. Ik heb van de minister antwoorden gekregen op de vragen die wij hebben gesteld over vredesgesprekken tussen de taliban en de regering van Afghanistan in Doha. Mijn vraag was: hoe nemen Nederland en de Europese Unie deel aan dat proces? Hoe dragen zij eraan bij dat mensenrechten, de democratische rechtsstaat en alle ontwikkelingen die in de afgelopen twintig jaar zijn bereikt, niet teniet worden gedaan in de onderhandelingen met de taliban? De minister antwoordde hierop kortaf: dat is een Afghaanse zaak. Het gaat om vredesbesprekingen tussen Afghaanse partners. Dan ben ik heel erg benieuwd wat de minister ervan vindt dat er nu een Amerikaans plan voorligt voor Afghaanse vrede. Afghaanse partners hebben daar eigenlijk geen enkele rol bij gespeeld. De Afghaanse regering heeft zelfs een op hoge toon geschreven brief ontvangen van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken waarin wordt geschreven: dit is het, dus teken bij het kruisje. Dus ik zou graag van de minister willen horen hoe hij er nu over denkt.
Voorzitter. De zorg van de fractie van GroenLinks is dat er nu een hoog geopolitiek spel wordt gespeeld in de regio. De Verenigde Staten hebben dit plan gepresenteerd. Daarna hebben de Verenigde Staten gezegd: we moeten in Istanbul, in Turkije, met die regionale machten bij elkaar komen en met elkaar over vrede spreken, over een soort tekentafelconstructie voor de toekomst van Afghanistan. Dat was nog niet gezegd of Rusland kwam in actie. Er is nu dus op 18 maart in Moskou een conferentie belegd, waar die regionale machten en de Verenigde Staten weer zijn uitgenodigd om hier met die actoren uit Afghanistan over te praten. Mijn punt is dat de Europese Unie nergens te bekennen is. De Europese Unie is, voor zover ik in de media heb kunnen waarnemen, niet uitgenodigd. De vraag is dus op welke manier Nederland, Europese landen of de Europese Unie betrokken zijn bij deze processen.
Wij maken ons er zorgen over dat er weer in een conferentie afspraken gemaakt worden waarbij misschien de mensenrechten of de democratische rechtsstaat als wisselgeld worden gebruikt met de taliban om een doel te bereiken, namelijk het terugtrekken van militairen. Dan wordt er ook nog een kostenplaatje gepresenteerd en mag de EU komen en betalen. Maar dan is de EU gewoon niet bij al die afspraken betrokken geweest. De concrete vraag is dus: is Nederland uitgenodigd? Zijn andere Europese landen uitgenodigd? Is de Europese Unie uitgenodigd om bij die gesprekken aanwezig te zijn? Ten tweede. In hoeverre hebben de Europese Unie of andere Europese landen bijgedragen aan het plan dat nu door de Verenigde Staten is gepresenteerd als een peace agreement, een vredesovereenkomst?
Er is namelijk een probleem met die vredesovereenkomst die nu gepresenteerd is. Misschien zijn het er meer dan een. Een van de belangrijke punten is dat het islamitische element behoorlijk wordt verstevigd, en dat door de Verenigde Staten, door westerse landen, die twintig jaar geleden het land in trokken om de taliban en in ieder geval Al Qaida daar te verdrijven. Er zal een hoge raad van islamitische jurisprudentie moeten komen, die eigenlijk de gehele wetgeving en het gehele beleid moet gaan toetsen. Dan komt bij mij natuurlijk het islamitische regime van bijvoorbeeld een land als Iran bovendrijven. Hoe kijkt Nederland daarnaar? Hoe kijkt Europese Unie daartegen aan? Er zijn miljarden geïnvesteerd. Er zijn mensenlevens gegeven om een aantal veranderingen in Afghanistan te bewerkstelligen. En nu, bijna twintig jaar later, presenteren degenen die twintig jaar geleden voor democratie en voor vrijheid, voor bevrijding van vrouwen, het land introkken, een plan waarin dit soort elementen worden beschreven. Ik ben dus heel erg benieuwd wat het standpunt van Nederland daarbij is.
Voorzitter. Het tweede punt dat heel erg belangrijk is, gaat over de betrouwbaarheid van de taliban. Kun je daarmee afspraken maken? Sinds die overeenkomst tussen de taliban en de Verenigde Staten is het geweld tegen de Afghaanse bevolking enorm toegenomen. Alleen al in de afgelopen twee weken zijn er tien grote aanslagen geweest, in Helmand, in Kandahar, in Kabul, in Herat. In alle steden van Afghanistan zijn er dus aanslagen geweest. Er zijn heel veel doden en heel veel gewonden gevallen. Je ziet dat dezelfde strategie wordt gehanteerd als in Syrië en Irak het geval is geweest, namelijk chaos creëren, aanslagen plegen en daardoor de mensen dwingen om een bepaald systeem te accepteren. Er vinden ook heel doelgerichte aanslagen plaats tegen journalisten, tegen rechters, tegen studenten. Het is dus een afschuwelijk beeld van de situatie in Afghanistan. De internationale gemeenschap gaat dan afspraken maken met de taliban en versterkt zo hun macht. Dan is mijn vraag: wat is de visie van de Europese Unie op de ontwikkelingen daar? Hoe zorgen wij, hoe zorgt deze, weliswaar demissionaire, minister met collega's van de Europese Unie ervoor dat wat er tot nu toe bereikt is op het gebied van mensenrechten, democratische rechtsstaat — dat is niet perfect; er is niet veel bereikt — hier niet opgeofferd wordt voor terugtrekking van de militairen uit Afghanistan?
Voorzitter, mijn laatste punt. Wil de minister toezeggen dat Nederland en de Europese Unie actief zullen meedoen en actief zullen bijdragen aan het proces en dat zij ervoor zorgen dat dan in ieder geval mensenrechten, vrouwenrechten, democratische principes niet opgeofferd worden? Wat betekent een dergelijk partnerschap op het moment dat er een regime aan de macht zou komen met de taliban, waarbij zij heel veel voor het zeggen zullen krijgen en waarbij wat er tot nu toe bereikt is dan grotendeels teniet wordt gedaan? Gaan deze afspraken dan nog steeds gelden? Gaat de Europese Unie handel drijven? Gaat de Europese Unie bijdragen aan de ontwikkeling van dat systeem? Hoe moeten wij de visie van de Europese Unie over de toekomst van Afghanistan, waarbij de taliban een heel belangrijke machthebber zijn in het land, voor ons zien?
Dank u wel, voorzitter.
De voorzitter:
Dank u wel, mevrouw Karimi. Dan is het woord aan de heer Beukering namens de fractie-Nanninga.