Kamer steunt Klimaatfonds: debat samengevat

Aan het einde van het debat werd vervolgens gestemd over het wetsvoorstel. De fracties van OPNL, GroenLinks-PvdA, SGP, D66, CDA, Volt, PvdD, VVD en ChristenUnie stemden voor het instellen van het Klimaatfonds, de fracties van PVV, FVD, JA21, BBB en 50PLUS stemden tegen. Daarmee is het wetsvoorstel voor het Klimaatfonds aanvaard. Verder is gestemd over de begroting van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat voor 2024. Ook die is aanvaard. Tijdens het debat zijn verder drie moties ingediend, waarvan de motie van senator Holterhues (ChristenUnie) is aangenomen over het inventariseren van programma's en regelingen in het verlengde van de Tijdelijke Wet Klimaatfonds.

De motie-Holterhues verzoekt de regering om zo snel mogelijk, maar uiterlijk voor het einde van het eerste kwartaal van 2024 een inventarisatie te maken welke programma's en regelingen er Rijksbreed zijn die in het verlengde liggen van de doelen van de Tijdelijke Wet Klimaatfonds én welk specifiek doel deze dienen en voorts maatregelen te nemen die concurrentie en conflictering van deze programma's en regelingen tegengaan. Deze motie kreeg van de minister het advies 'oordeel Kamer' en werd vervolgens met algemene stemmen aanvaard.

De motie-Visseren verzoekt de regering om scenario's voor het toekomstige Nederlandse energiesysteem zonder kernenergie verder uit te werken, zodat deze kunnen worden meegenomen in toekomstige besluitvorming over het Nederlandse energiesysteem. De minister had de motie ontraden.

De motie-Crone verzoekt de regering om met de gemeenten een norm voor openbaar groen te ontwikkelen ten opzichte van de openbare ruimte. Op verzoek van de minister heeft de indiener de motie aangehouden.

BBB: Integrale aanpak ontbreekt

Senator Panman (BBB) sprak mede namens 50PLUS. Hij stelde voor de naam van het fonds te wijzigen in het Klimaat en Energietransitiefonds, omdat alleen Klimaatfonds de suggestie wekt dat we het klimaat gaan redden, terwijl gewerkt wordt aan een CO2-neutraal Nederland. Panman vroeg welk probleem met het fonds wordt opgelost. Bovendien is meer dan de helft van het beschikbare geld al besteed, terwijl het formeel nog geen fonds is. Kan het niet gewoon uit de departementale begrotingen, vroeg Panman. Hij vroeg of landbouw als sector aan het fonds kan worden toegevoegd. Nu wordt verwezen naar stikstoffonds als het gaat om de bijdrage van landbouw aan CO2-reductie. Dat wordt echter op dit moment gebruikt voor de uitkoop van boeren. De provincies geven nu al aan dat er te weinig in zit. En de landbouw moet zeker een bijdrage leveren aan het klimaat. Volgens de BBB ontbreekt een integrale aanpak. Panman vroeg tot slot om erkenning voor de klimaatbijdrage door landbouw en visserij.

Volt: Haast is geboden

Volgens senator Perin-Gopie (Volt) concludeerde het Planbureau voor de Leefomgeving onlangs dat de streefdoelen voor CO2-reductie alleen gehaald kunnen worden als alle plannen maximaal worden uitgevoerd. Dat is niet haalbaar, concludeerde de Raad van State echter. Voor de doelmatigheid van het fonds moeten ondernemingen kunnen onderbouwen dat zij realistisch en doelgericht werken aan het halen van de doelen. Dat ontbreekt nu nog, aldus Perin-Gopie. Ze vroeg de minister waar hij dit als voorwaarde zou kunnen opnemen en of hij wilde toezeggen dat hij dit gaat regelen. Ook wilde ze weten waarom er geen uitgavekaders zijn opgenomen voor het Klimaatfonds. Het is mogelijk om kasverschuivingen te doen, en dat is onwenselijk. Inzicht ontbreekt of geld efficiënt en doeltreffend is terechtgekomen. Haast is geboden bij de klimaataanpak, zei Perin-Gopie tot besluit.

D66: Voor de volgende generaties

Senator Aerdts (D66) zei dat het niet alleen gaat om stappen die we nu moeten zetten, maar ook om klimaatproblemen in de toekomst te voorkomen. Klimaatrechtvaardigheid heeft moreel leiderschap nodig, zei Aerdts in navolging van de dit weekend overleden wetenschapper Mathieu Segers. Aerdts is blij met de stappen die zijn gezet met de energietransitie in het Caribisch deel van het Koninkrijk. Het Klimaatfonds verdient volgens haar de voorkeur boven versnippering via de verschillende departementen. Wat zou er gebeuren als het fonds niet wordt ingesteld, vroeg ze aan de minister. Aerdts is bezorgd over de haalbaarheid van de maatwerkafspraken. Wat als het niet lukt om de reductieopgave te realiseren, vroeg ze. Tot slot zei zij blij te zijn met de pilot van een generatietoets bij twee ingediende voorstellen. De generatietoets kijkt wat de impact is van voorstellen op toekomstige generaties?).

PvdD: Inzetten op energiebesparing, niet op kernenergie

Senator Visseren-Hamakers (PvdD) maakt zich zorgen om het geld dat al is uitgegeven aan onderzoek naar kernenergie, en de 5 miljard die door het kabinet wordt gereserveerd voor kernenergie. De PvdD vindt het een slechte besteding van overheidsgeld. Visseren vroeg wat de inschatting is van de omvang van radioactief afval in 2031 wanner twee kerncentrales worden geopend. Het inzetten op kernenergie is volgens haar een schoolvoorbeeld van struisvogelpolitiek en is geen doelmatige investering in duurzame ontwikkeling. Nederland zou moeten inzetten op energiebesparing en kijken naar wat wel en niet kan. Toch gaat maar een beperkt deel naar projecten die besparing tot doel hebben, constateerde Visseren. Ze vroeg de minister of de maatwerkaanpak voldoende is. Bovendien wilde ze weten of de minister bereid is de investeringen in kernenergie uit het Klimaatfonds te halen.

CDA: Doen wat we zeggen

Senator Prins (CDA) zei dat het erom gaat wat we doen, niet wat we zeggen. Onlangs kreeg zij een voorstel onder ogen om alle verlichting in de openbare ruimte over te zetten naar ledverlichting. Zij vroeg de minister of met het oog op de netcongestie in dergelijke gevallen ook geld uit het Klimaatfonds kan worden ingezet. Ook wilde zij weten hoe realistisch de Nederlandse strategie is om een belangrijk internetknooppunt te zijn, gezien de grote hoeveelheid energie die dit vraagt. Wat krijgt dan de voorkeur: CO2-reductie, of digitale strategie, vroeg Prins. Volgens de CDA-fractie is een integrale visie op de toekomst van de arbeid van groot belang, ook ten aanzien van het Klimaatfonds. Deze wet laat wederom zien dat de noodzakelijke activiteit richting het klimaat alleen kan slagen als aan de noodzakelijke voorwaarden, zoals een gezonde arbeidsmarkt, wordt voldaan, aldus Prins.

ChristenUnie: Bijdragen aan lastenverlichting huishoudens

Volgens senator Holterhues (ChristenUnie) zijn we het aan toekomstige generaties verplicht om de aarde die we hebben gekregen goed te onderhouden en door te geven. Dat betekent geen korte termijn-denken, dan zadelen we toekomstige generaties op met de rekening. Bovendien is er sprake van een globaal probleem. De rijkste landen zijn het meest vervuilend, terwijl de arme landen de meeste lasten dragen. De ChristenUnie is dan ook voor de instelling van het Klimaatfonds. Holterhues zag wel een nadeel van een fonds als dit, namelijk dat het parlement weinig zicht heeft op de uitgaven. Hij vroeg hoe de minister ervoor zorgt dat de Kamer voldoende overzicht houdt. Volgens de ChristenUnie kan de meeste winst worden behaald bij de verduurzaming van het bedrijfsleven. Het zou mooi zijn als het fonds ook bijdraagt aan lastenverlichting van (kwetsbare) huishoudens door verduurzaming van woningen. Holterhues vroeg welke concrete plannen er liggen om dit mogelijk te maken.

VVD: Risico voor wegtrekken bedrijven

Senator Petersen (VVD) hield zijn maidenspeech. Hij ging in op de discussie over kernenergie. Volgens de VVD is het zonde om de bouw van nieuwe kerncentrales onnodig te vertragen. Ook ziet hij steeds meer steun voor kernenergie onder de Nederlanders. Petersen vroeg welke mogelijkheden de minister ziet voor het bouwen van SMR (Small Modular Reactorst)-centrales. De VVD steunt ook andere vormen van energievernieuwing. Petersen maakte zich zorgen om het fonds waar het gaat om de gevolgen van klimaatgerelateerde plannen voor het bedrijfsleven. Volgens de minister is er een gelijk speelveld voor bedrijven binnen de Europese Unie, maar daarbuiten is dat niet het geval. Hij vroeg of de minister kon uitleggen waarom het belangrijk is dit concurrentienadeel te laten voortbestaan. Petersen ziet bovendien een vergroot risico van het wegtrekken van bedrijven met klimaatinvesteringen. Economische groei is juist nodig voor verdere verduurzaming. Willen we niet te veel te snel, vroeg hij. Wat zou zonder dit fonds niet gebeuren en wat wel om de capaciteit op het energienet te vergroten, wilde hij weten. Petersen sloot zich aan bij de zorgen van eerdere sprekers dat een deel van het fonds al is uitgegeven, terwijl fonds nog niet bestaat. Het roept ook de voor de VVD cruciale vraag op of dit fonds echt nodig is om de wettelijke doelen te bereiken.

GroenLinks-PvdA: Wat decentraal kan, moet decentraal

Senator Crone (GroenLinks-PvdA) keek terug naar de afgelopen Klimaattop (COP) en zei dat de afspraken om weg van fossiele brandstoffen te gaan nog niet genoeg is, maar dat de koers wel weer een stukje de goede kant op is verlegd. Hij complimenteerde het demissionaire kabinet voor hun inzet tijdens de COP. Ten aanzien van het voorliggende wetsvoorstel bepleitte hij dat het fonds wordt aangewend om burgers, mensen en bedrijven te helpen in hun leefomgeving. Mensen zien nu niet wat ze moeten aanpakken. Volgens Crone moet er bespaard worden, moet energie worden opgeslagen en is het belangrijk dat het energiebeleid decentraal wordt belegd waarbij integraal wordt samengewerkt. Wat decentraal kan, moet decentraal, zei hij. Crone zei verder dat subsidie het laatste middel is en moeten normeren en beprijzen eerst worden ingezet. Hij vroeg of de minister kon schetsen hoe de afbouw van fossiele subsidies gaat plaatsvinden. Als we de marktprikkels niet veranderen en die zijn verkeerd, dan gebeurt er niets, besloot Crone.

SP: Bedrijfsleven moet meer meebetalen

Senator Van Apeldoorn (SP) was positief over het doel van het fonds, maar kritisch op het middel. Het ondermijnt volgens hem het niet al heel stevige draagvlak voor het klimaatbeleid in Nederland. Een amendement om een zogeheten klimaatrechtvaardigheidstoets op te nemen, heeft het helaas niet gehaald in de Tweede Kamer, zei hij. Hij vroeg of de minister ook vindt dat je zo snel mogelijk moet beginnen met het stoppen van fossiele subsidies, en moet beginnen met normeren en beprijzen. Kan de minister uitleggen waarom huishoudens via belastingen het Klimaatfonds moeten vullen, maar zij zelf maar zeer beperkt aanspraak kunnen maken op het fonds. Waarom kan het bedrijfsleven niet veel meer meebetalen, vroeg hij. Mogelijk wordt publiek geld uitgegeven voor privaat gewin. Dat kan toch niet, zei Van Apeldoorn. Hij wees vervolgens op de 5 miljard euro die is gereserveerd voor kernenergie. Dat is op zich al voldoende reden om kritisch te zijn en daarom sloot hij zich aan bij de kritiek van de PvdD. Het klimaatbeleid verdient beter dan het voorstel dat nu voorligt, zei Van Apeldoorn.

JA21: Bijdrage Nederland onmeetbaar klein

Volgens senator Baumgarten (JA21) is de bijdrage van Nederland aan de CO2-reductie onmeetbaar klein. De Kamer laat zich volgens hem leiden door de ongebreidelde dadendrang van de minister. Baumgarten vroeg hoe Jetten aankijkt tegen de aanpassingen en de betaalbaarheid op de lange termijn. Een totaal overzicht van de inkomsten en uitgaven ontbreekt, ook voor de Eerste Kamer. Hoe gefundeerd zijn de onderbouwingen van de effecten van het klimaatfonds, vroeg hij. De recente verkiezingsuitslag laat volgens Baumgarten zien dat er geen maatschappelijk draagvlak is voor het Klimaatfonds. Hij noemde het onbegrijpelijk dat het wetsvoorstel niet controversieel verklaard is. JA21 heeft weinig enthousiasme voor het wetsvoorstel.

SGP: Oppassen voor vergaarbak aan maatregelen

Volgens senator Schalk (SGP) is door een amendement van de Tweede Kamer het doel van het fonds verbreed. Het doel is nu niet alleen emissiereductie, maar ook investeren in maatregelen die bijdragen aan de transitie naar een klimaatneutrale energievoorziening, economie en samenleving. Hoe gaat de minister voorkomen dat het Klimaatfonds een soort vergaarbak wordt, vroeg Schalk. De energietransitie reikt veel verder dan de termijn van het fonds. Zoals het er nu naar uit ziet moet alles positief gaan meewerken om aan de onderkant van de doelstelling tegemoet te komen. Op welk moment wil de regering deze wetgeving aan pakken om ze tot realistische doelen terug te brengen, vroeg Schalk. Realistische doelen zijn voor de SGP van cruciaal belang.

FVD: Gedoemd te mislukken

Senator Dessing (FVD) zei het duidelijk is dat dit fonds gedoemd is om het doel ervan niet te halen. Nederland gaat 28 miljard euro uitgeven aan ruis, aan niets: 2000 euro per Nederlander. De mondiale temperatuur trekt zich niets aan van CO2-reductie, betoogde Dessing. Er is nog steeds een lichte stijging. Over de modellen van het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) zei hij dat modellen slechts voorspellingen zijn die zelden tot nooit uitkomen. Dessing stelde de effectiviteit van het fonds ter discussie en daarmee ook noodzaak voor de instelling ervan. Hij vroeg de minister welke evaluatie zal worden gedaan van de doelmatigheid van het fonds. Net als JA21 vroeg hij of de wet nog actueel is, gezien de recente politieke ontwikkelingen. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat er in het nieuwe kabinet geen minister voor klimaat komt. FVD is van mening dat dit geld geen enkel verschil gaat maken, besloot hij.

PVV: Bij klimaat breekt hysterie los

Volgens senator Van Strien (PVV) stelt de minister de effectiviteit van klimaatregelen te simpel voor, zoals gasgeven in een auto: beetje indrukken en je gaat harder en loslaten om te vertragen. Zo eenvoudig is het echter niet, aldus Van Strien. Wie aan de wensen van het IPCC tegemoet willen komen, moeten volgens datzelfde IPCC zijn economische belangen ondergeschikt maken aan het klimaatbeleid, zei Van Strien. Maar nu al kunnen enkele honderdduizenden mensen hun ziektekosten niet meer betalen. De energierekening van huishoudens, die nu al voor de helft uit belastingen bestaat, stijgt onverminderd door, vervolgde hij. Hij wees erop dat als over het klimaat wordt gesproken een hysterie losbreekt. En dan gaat de Eerste Kamer ineens niet meer minutieus te werk in het beoordelen van wetsvoorstellen op rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid, zei Van Strien.

Beantwoording minister Jetten voor Klimaat en Energie

Volgens minister Jetten is het belangrijk om fossiele subsidies af te bouwen. Kernenergie kan een bijdrage leveren aan de flexibiliteit in de energievoorraad. Er wordt nog gezocht naar mogelijkheden om uranium te hergebruiken. Momenteel is er alleen Russische techniek beschikbaar.

Aan de hand van cijfers, liet hij zien dat er in een hoog tempo wordt toegewerkt naar de klimaatdoelen voor 2030. Het zijn niet alleen doelen op papier zijn, want ook in de realiteit komen die doelen stap voor stap dichterbij. Wel is Jetten het met de Kamer eens dat in de komende jaren vooral ook alles op alles moet worden gezet in de uitvoering.

Op de kritiek op het IPCC antwoordde hij dat de organisatie juist grip geeft, ook op het handelingsperspectief. Verder zei hij dat de innovatie in de bouwsector wordt bespoedigd. In het klimaatplan dat in 2024 wordt aangeboden aan de Tweede Kamer komt een apart hoofdstuk over negatieve emissies, en ook een routekaart voor de landbouwsector.

De Nederlandse maakindustrie wordt ondersteund met vergroening en nieuwe bedrijven aantrekken die vergroening kunnen realiseren. Wind op zee is 85% van onze energiemix, naast groene moleculen en waterstofimport. Nederland moet een hub worden van groene waterstof.

In antwoord op vragen over de toegankelijkheid voor lage en middeninkomens tot verduurzamingsmaatregelen zei hij dat het Warmtefonds daar voor is. Huishoudens met een jaarinkomen tot 60 duizend euro kunnen daar leningen aanvragen. Bovendien wordt 5 miljard euro in het Klimaatfonds direct ingezet voor huishoudens. Het delen van warmte en elektra in de wijken moet mogelijk worden.