Kamer steunt Voorjaarsnota 2023

De motie-Van Apeldoorn c.s. spreekt uit dat de demissionaire regering vast blijft houden aan het doel de kinderarmoede minimaal te halveren per 2025 en in de komende Miljoenennota maatregelen op neemt die de kinderarmoede in 2024 zoveel als mogelijk richting dit doel zal doen dalen. Alleen de PVV-fractie stemde tegen deze motie.

De motie-Van Rooijen verzoekt de regering de verlaging van de IOAOW terug te draaien en de IOAOW derhalve weer te verhogen tot het oude niveau op 1 januari 2024. De motie is door minister Schouten ontraden.

De motie-Van Rooijen verzoekt de regering de afschaffing van de Inkomensondersteuning AOW (IOAOW) alsnog ongedaan te maken en met een nieuw wetsvoorstel te komen om de Inkomensondersteuning AOW (IOAOW) weer in te voeren per 1 januari 2025. Ook deze motie is ontraden.

De motie-Van Rooijen spreekt uit dat de koppeling van de AOW aan het minimumloon een onlosmakelijk onderdeel blijft van ons stelsel van sociale zekerheid en bestaansminimum.

De motie-Van Rooijen verzoekt de regering te bevorderen dat de pensioenfondsen voor werknemers en gepensioneerden de gemiste indexatie sinds 2008 zo veel als met de dekkingsgraad mogelijk is, mogen inhalen.

BBB: sluitende begroting is de uitdaging

Senator Griffioen (BBB) die zijn maidenspeech hield, zei dat Nederland een reputatie hoog heeft te houden. Nederland heeft altijd internationaal een voorbeeldfunctie gehad, denk aan Zalm en Dijsselbloem. Maar dat is geschiedenis, zei hij. Nu is er sprake van een negatief EMU-saldo. Is langdurig lenen en een hypotheek leggen op de staat niet tegengesteld aan de wens van het kabinet voor brede welvaart, vroeg Griffioen. Waarom kiest het kabinet voor een sterk expansief begrotingsbeleid, wilde hij weten. In de Voorjaarsnota staat dat het kabinet scherp aan de wind zeilt. Het aantal kwetsbare huishoudens loopt fors op. Het kan toch niet zo zijn dat een rijk land als Nederland het aantal arme mensen laat oplopen? Kan de minister duiden waarom de financiële instrumenten via welke de staat zich garant heeft gesteld voor internationale garantieregelingen en leningen, niet budgettair zijn verantwoord? In hoeverre is scherp aan de wind zeilen verantwoord? Niet alles is gedekt, zoals de compensatie voor Groningen gedurende dertig jaar. De energieprijzen lijken over hun piek te zijn, maar blijven hoog, er is hoge inflatie, rente-uitgaven stijgen, etc. De uitdaging is het opstellen van een sluitende begroting, besloot Griffioen.

SP: Rijken en bedrijven belasten in plaats van bezuinigen

Senator Van Apeldoorn (SP) zei dat voor veel Nederlanders de koopkrachtcrisis nog niet voorbij is, terwijl de winsten van bedrijven door het dak gaan. Nederland gaat toe naar een miljoen armen en dat is onaanvaardbaar. Kinderen zouden niet in armoede moeten opgroeien. Pleisters plakken gaat niet helpen, dit moet structureel worden aangepakt. Het sociale minimum is te laag, mensen kunnen daar niet van rond komen. Zo blijven ook de kinderen in armoede. Dit kan veranderen door het minimumloon fors te verhogen. Het is volgens Van Apeldoorn zeker niet de tijd om te bezuinigen. Dat is een weg die een volgend kabinet niet zou moeten opgaan. Ook al is de SP niet voor het verlagen van de staatsschuld, de partij is ook geen voorstander van verder verhogen. Er is altijd nog een alternatief: de belastingen omhoog, zowel voor de rijken als de bedrijven. Van Apeldoorn deed tot besluit een dringende oproep aan het volgende kabinet: kom met een duidelijke en leesbare voorjaarsnota. Daarmee is het parlement echt geholpen in de uitoefening van het budgetrecht.

50PLUS: Koppeling minimumloon en AOW

Het hoofdpunt van kritiek van senator Van Rooijen (50PLUS) is de neiging van het kabinet om overal in de haarvaten aanwezig te willen zijn. Hij vroeg aandacht voor het dieper liggende probleem: de koppeling tussen minimumloon en AOW. Het is een ijkpunt in ons sociale systeem, daar moet je niet aan gaan zitten frutselen, betoogde hij. Van Rooijen hoopt op steun voor een motie op dit punt. Hij vroeg de minister of het een taak van de regering is om zo diep in te grijpen in regelingen. Hij vroeg of dit debat niet een mooi moment was om een aftrap te doen met het oog op het formeren van een nieuwe regering. Zou een nieuw kabinet geen rust moeten brengen in plaats van onrust aan te wakkeren, vroeg Van Rooijen. Zijn bezorgdheid geldt de hele samenleving, maar als lid van 50PLUS brak hij een extra lans voor de ouderen. Hij vroeg staatssecretaris Van Rij naar het vervroegen van het tijdpad voor de behandeling van het Belastingplan.

VVD: Teleurgesteld over de Voorjaarsnota

Senator Van Ballekom (VVD) zei dat de vraag die voorligt, is of het beleid zoals omschreven in de Voorjaarsnota voldoet aan de criteria die mogen worden gesteld aan een gezond en houdbaar financieel beleid. De VVD heeft daar wel enkele bedenkingen bij. Het begrotingstekort is structureel te hoog, de arbeidsmarkt is nog steeds krap en er is geen sprake van een recessie. Van Ballekom riep het kabinet op nu geen stimulerend beleid te voeren, omdat het gevaar van overstimulering op de loer ligt. Hij vroeg of het niet verstandig is een wat meer budgettair terughoudend beleid op te stellen. Een terughoudend uitgavenbeleid is niet alleen verstandig, maar kijkend naar de middellangetermijndoelstellingen dient het tekort elk jaar met een 0,5 procentpunt te verbeteren. Het voorgenomen beleid is evenmin in overeenstemming met de landenspecifieke aanbevelingen, zei Van Ballekom. Er worden geen buffers opgebouwd, ondanks relatief gunstige omstandigheden. Ook de vergaande versoepelingen van de afspraken in het groei- en stabiliteitspact baart de VVD zorgen. We moeten met man en macht crisis als in Griekenland voorkomen, aldus Van Ballekom. Hij is bezorgd en teleurgesteld over hetgeen geschetst is in de Voorjaarsnota en vroeg of hij mocht verwachten dat zijn zorgen worden weggenomen in de Miljoenennota die op Prinsjesdag wordt gepresenteerd.

GroenLinks-PvdA: Voorjaarsnota doet niet wat het moet doen

Senator Martens (GroenLinks-PvdA) hield zijn maidenspeech. Hij zei dat inzicht in wat wordt besloten essentieel is, niet alleen voor de democratische controle, maar ook voor het nemen van goede besluiten die leiden tot grip op de overheidsfinanciën. Het is nog zoeken naar de nieuwe vorm van de Voorjaarsnota en de timing ervan. Martens vroeg of de minister er in het vervolg voor kan zorgen dat de timing aansluit op het Europees Semester, zoals ook de Raad van State aanbeveelt. Hij bepleitte werken en ondernemen boven passief vermogens beleggen te stellen. Dat laatste brengt enorme schade toe aan het arbeidsethos terwijl er al zoveel arbeidstekorten zijn, zei Martens. Lastenverhoging en bezuinigingen zijn niet mogelijk bij mensen die nu al amper kunnen rondkomen. Hij vroeg ook aandacht voor de situatie van gemeenten die na 2026 precair wordt. Als dit klopt, dan is er sprake van een onbetaalde rekening, zei hij. Doet deze voorjaarsnota wat de bedoeling is, vroeg hij. Zijn antwoord was 'nee': de armoede groeit en kabinet haalt de eigen doelstellingen niet, werkende mensen kunnen niet rondkomen en de gratis kinderopvang wordt uitgesteld terwijl de afbouw van de inkomensafhankelijke combinatiekorting wordt gehandhaafd.

JA21: Transparantie in Voorjaarsnota kan beter

Ook senator Baumgarten (JA21) zei dat de nagestreefde transparantie in de Voorjaarsnota voor verbetering vatbaar is. Hij vroeg het kabinet om in het vervolg te zorgen voor een leesbare en beknopte samenvatting met een overzicht van de grootste aanpassingen. Over de begroting zei Baumgarten dat het begrijpelijk is dat het 1 à 2 jaar nodig was om op grote voet te leven zoals in de coronaperiode, maar het wordt zorgelijk als het op de lange termijn zo blijft. Volgens de Raad van State voldoet de Voorjaarsnota gedeeltelijk aan de Nederlandse en Europese begrotingsregels. Dat de gemiddelde EU-schuld hoger ligt dan die van Nederland betekent niet dat we het goed doen. We doen het hooguit minder slecht. Hij vroeg welke aanpassingen en maatregelen de minister doorvoert op het begrotingsbeleid 2024. Baumgarten vroeg de minister te bevestigen dat die aanpassingen beleidsarm zijn. Welke maatregelen treft de minister om de staatsschuld terug te dringen, vroeg hij tot besluit.

PvdD: Nederland wordt geregeerd door ondernemers

Senator Koffeman (PvdD) zei dat veel boeren in Nederland het zwaar hebben na de valse beloften van politici en banken, waardoor ze diep in de schulden terechtgekomen zijn en totaal afhankelijk zijn van big agro. We worden geregeerd door ondernemersbelangen, betoogde hij. Hij vroeg hoe het te verklaren valt dat door invoering van een limonadebelasting havermelk en andere graandranken duurder worden, terwijl andere zuiveldranken daarvan uitgezonderd zijn. Waarom tellen milieu, gezondheid en klimaat minder zwaar dan de belangen van de zuivelsector, vroeg hij. Hij wees erop dat in de Eerste Kamer een motie is aangenomen om de btw op groente en fruit af te schaffen. Wanneer gaat dit eindelijk gebeuren, vroeg Koffeman. De energie en mobiliteitscrisis dwingt ons tot heldere keuzes. Nieuwe, grootschalige investeringen zoals in kernenergie moeten wachten op een nieuw kabinet. Hoe ziet de minister dit, besloot hij.

CDA: Veel aandacht voor grensregio's

Senator Bovens (CDA) hield zijn maidenspeech. Hij vroeg of de regering nog met een reactie zou komen op het rapport over het sociaal minimum of laat het dat aan een nieuw kabinet. Tegenvallers worden gedekt door incidentele meevallers of door onderuitputting. Het CDA deelt de opmerkingen van de Raad van State over de noodzaak om structureler te dekken en te bezuinigen. Net als andere woordvoerders was Bovens kritisch over de korte tijd die de Eerste Kamer heeft om over de Voorjaarsnota te beoordelen. Kan dat niet vervoegd worden, vroeg hij. Hij wilde verder weten welk weglekeffect de accijnsverhoging van 1 juli jl. heeft. Ook wilde hij weten hoe het zit met de grenswerkers, bijvoorbeeld ten aanzien van de mogelijkheden om thuis te werken. Bovens zei dat de CDA-fractie deze Kamerperiode veel aandacht zal hebben voor de grensregio's. Het CDA zal voor de twee wetsvoorstellen stemmen, zei Bovens, omdat de fractie in deze warrige tijden geen extra drempel wil opwerpen. Nederland moet bestuurd worden, besloot hij.

SGP: Wat doen we voor de middeninkomens?

Senator Schalk (SGP) bouwde zijn bijdrage op van buiten naar binnen: van Europa, naar Nederland, naar de kleinste cel: het gezin. Hij vroeg of we ten aanzien van Europese begrotingsregels de volgende generaties niet opzadelen met onze problemen. Momenteel lijkt het dat we de overheidsfinanciën desondanks op orde kunnen houden, maar het laat zien dat we ruimte moeten inbouwen om niet door onverwachte tegenvallers in de problemen te komen. Mensen die momenteel op het sociaal minimum leven, kunnen de komende jaren forse tekorten oplopen, blijkt uit het rapport van de commissie die advies uitbracht over het sociaal minimum. Schalk zei dat het goed is dat het kabinet burgers tegemoet komt, maar wat doen we voor de middeninkomens. Wat wil het kabinet doen om ervoor te zorgen dat midden- en lagere inkomens kunnen rondkomen, vroeg hij. Tot besluit vroeg hij of de staatssecretaris mogelijkheden ziet om vrijwilligerswerk fiscaal te waarderen.

D66: Geen tijd voor politieke stilstand

Senator Aerdts (D66) zei dat Nederland geen tijd heeft voor politieke stilstand. D66 wil de minister oproepen om geen volledig beleidsarme nota in te dienen. Noodzakelijke investeringen in de Voorjaarsnota kunnen wat d66 betreft niet wachten. Aerdts vroeg wat volgens de minister noodzakelijke investeringen zijn. In navolging van senator Martens pleitte zij voor aansluiting bij het Europees Semester. Lidstaten moeten de ruimte krijgen om noodzakelijke investeringen te doen op het gebied van energietransitie, klimaat, onderwijs, innovatie en sociale voorzieningen. Bezuinigingen op het verkeerde moment zouden schadelijk kunnen zijn voor de economie, waarschuwde zij. Aerdts herhaalde tot slot haar oproep om op Prinsjesdag niet een volledig beleidsarme begroting te presenteren.

Beantwoording door de bewindspersonen

Minister Kaag (Financiën) zei dat het demissionair kabinet zich terughoudend zal opstellen. Dit is pas de tweede meerjarenbegroting die het kabinet presenteert. Het advies van de Raad van State om de nota ieder jaar op een vaste datum aan het parlement aan te bieden is lastig in de uitvoering. We zijn er nog niet helemaal aan toe om dit uit te voeren, zei Kaag. Dit najaar komt de minister met een brief om de verdere uitwerking op hoofdlijnen toe te lichten.

Minister Van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) zei dat zij samen met de sociale partners hard gewerkt heeft aan de hervorming van de arbeidsmarkt, samen met werkgevers en werknemers. Ze pleitte ervoor dat dat niet tot stilstand komt. 40% van de Nederlanders heeft geen vast contract. Met dit pakket kunnen we zelfstandigen bij tegenslag beter te beschermen, zei Van Gennip. Het uitgangspunt is dat structureel werk zich vertaalt zich in een vast contract. Uiteindelijk doen we dit voor werk en voor bestaanszekerheid, besloot zij.

Minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen) zei dat het kabinet nog geen reactie heeft gegeven op het rapport over het sociaal minimum, omdat er nog een tweede deel komt. Bovendien is een inhoudelijke reactie aan een volgend kabinet. Ze wees er verder op dat in de begroting die voorligt, verschillende voorstellen worden gedaan om armoede aan te pakken. Wat betreft de kinderarmoede zei zij dat het kabinet inzet op een halvering van het aantal kinderen in armoede in 2025 (ten opzicht van het aantal in 2015). Het aantal is gedaald, maar de doelstelling wordt niet behaald zonder aanvullend kabinetsbeleid, maar dan wel passend voor een demissionair kabinet.

Staatssecretaris Van Rij (Fiscaliteit en Belastingen) ging in op het verzoek of het kabinet eerder in het jaar fiscale plannen naar het parlement kan sturen. Dat is niet echt makkelijk, zei hij. De hele cyclus van een wetsvoorstel staat onder grote tijdsdruk. Het is heel lastig om dat naar voren te halen. Op twee punten is het wel gelukt, maar het blijft een uitdaging. Technische wijzigingen zouden op zich geen probleem moeten zijn, besloot Van Rij.