Verslag van de vergadering van 18 mei 2021 (2020/2021 nr. 37)
Status: gecorrigeerd
Aanvang: 16.32 uur
De heer Kox i (SP):
Voorzitter, fijn om u op die plek te zien en fijn om collega Ester op zijn plek te zien. Dat u mij op deze plek ziet, heeft alles te maken met het feit dat onze collega Bastiaan van Apeldoorn nog herstellend is van een zware hersenschudding; het was een zware val. Hij heeft veel hersens, en dat kost enige tijd om weer helemaal bij de tijd te zijn. Ik mag hier één keer als zijn spreekbuis optreden. Ik doe daarom een beroep op uw clementie om mij een enkele minuut of meer te geven. We zitten nog keurig in het schema, heb ik begrepen.
Voorzitter. Ik richt onze bijdrage op dat deel van het eigenmiddelenbesluit dat gerelateerd is aan de bestrijding van de economische en sociale gevolgen van de pandemie in Unieverband. Voor ons als SP is het evident dat voor zo'n bestrijding georganiseerd internationalisme heel wat effectiever is dan het kortzichtige nationalisme, waarvan we helaas al te veel voorbeelden hebben gezien, van het te lang geheim houden van de uitbraak door China, de stupide ontkenning van de pandemie in Amerika, het gestoethaspel met hulpmiddelen binnen de Europese Unie tot het geopolitieke gemarchandeer van landen en blokken met vaccins, waaronder de Europese Unie en Rusland. Allemaal voorbeelden van hoe het niet moet. De gebrekkige en vrekkige financiering van de Wereldgezondheidsorganisatie is daar ook een voorbeeld van. Het levensgrote risico dat de arme landen volledig aan de achterste mem zullen komen te liggen, zowel in het ontvangen van de vaccins als bij het ontvangen van internationale steun voor de wederopbouw, is ook een uiting van de afwezigheid van internationale solidariteit als we die het hardste nodig hebben. Het nog steeds niet aanmerken tijdens een pandemie van vaccins als publiek goed, iets waar de Wereldgezondheidsorganisatie al zo sterk op aandringt, is een beschamend voorbeeld dat particulier gewin nog steeds boven publieke noodzaak gaat. Wij worden daar niet vrolijk van. Wat vindt de minister daarvan?
Voorzitter. Dat de Europese Unie beseft dat er ook in Unieverband hulp geboden moet worden aan lidstaten is goed. Maar of het Herstelfonds, zoals dat nu vorm gekregen heeft, en dat via het nieuwe eigenmiddelenbesluit gaat lopen wel de beste aanpak is, valt te betwijfelen. Het Herstelfonds zal gevuld worden door leningen die de Europese Commissie zal aantrekken op de kapitaalmarkt. Tot voor kort was de heersende leer, als wij het goed begrijpen, dat de EU niet aan borrowing voor spending mocht doen, niet aan geld lenen voor het doen van beleidsuitgaven. Omdat van het totaalbedrag van naar schatting 390 miljard aan subsidies zal worden verstrekt door de Europese Commissie, gebeurt dat nu wel. Hoe sleets is die interpretatie van EU-regels? Over welke omvang van risico's spreken we? Het zal zeker geen klein bier zijn.
Voorzitter. Welke lidstaten hebben tot nu toe plannen ingediend voor het Herstelfonds? Voor hoeveel geld en hoe staat het met de controle erop? In hoeverre dienen ze inderdaad voor het opvangen van de economische en sociale gevolgen van de pandemie? Meerderen hebben hun twijfels daarover al uitgesproken. De Europese Commissie zegt nogal ronkend dat we met behulp van het geld Europa groener, digitaler en veerkrachtiger gaan maken, maar dat lijkt meer op promotie van de Commissieagenda dan op een gericht sociaal en economisch herstelplan. Wat vindt de minister daarvan en waarom ontbreekt het woord "sociaal" in de omschrijving door de Europese Commissie?
Voorzitter. Nederland kan in aanmerking komen voor pakweg 6 miljard uit het fonds. Hoe verhoudt dat zich tot de bedragen die andere landen kunnen krijgen? Naar de mening van mijn fractie lopen die nogal uiteen. Heeft dat te maken met het feit dat wij ons groot hebben gehouden aan de onderhandelingstafel of dat we daar juist van tafel zijn gespeeld? Of worden we gestraft voor onze aanvankelijk nogal assertieve opstelling, om het zo maar eens te noemen in de richting van de minister. Ik vraag de minister trouwens ook waarom Nederland alleen subsidies wil en geen beroep wil doen op leningen.
Borrowing for spending in EU-verband zou volgens de regering een eenmalige zonde tegen het verdrag over de werking van de Europese Unie zijn, maar waarom heeft de vicevoorzitter van de Europese Commissie dan tegen de president van het Europees Parlement gezegd dat niet uit te sluiten valt dat het herstelinstrument een permanent karakter krijgt? Ik heb daar meerderen over horen spreken. Collega Van Ballekom sprak van "een dreigende federalisering" en collega Schalk had het over "de groei van een superstaat". Ik overweeg een motie om duidelijkheid hierover te krijgen in de tweede termijn.
Het herstelfonds is ongetwijfeld een mogelijkheid om lidstaten te helpen om uit de pandemie te komen, maar is het ook de beste en de meest effectieve? Zijn er ook alternatieven overwogen? In de achterliggende jaren was de rigiditeit van het Stabiliteits- en Groeipact een grote belemmering voor lidstaten om dat te doen wat nodig was voor de samenleving. Daardoor waren lidstaten minder goed voorbereid op de pandemie. Nu die rigiditeit — althans voorlopig — van de baan is, zouden lidstaten dus wel meer kunnen doen om hun economie te herstellen, de sociale verhoudingen eerlijker en duurzamer te maken en de publieke voorzieningen beter bij de tijd te brengen. Waarom is daar niet meer op ingezet? Wat kan het ESM ons nog bieden, zo vraag ik in dit verband aan de minister.
Voorzitter. Is monetaire financiering door de Europese Centrale Bank en de nationale banken overwogen om lidstaten de ruimte te geven om te doen wat nodig is zonder hun schuldenlast uit de hand te zien lopen? Economen van naam en faam, zoals Paul De Grauwe en anderen, pleiten daarvoor, naar onze mening op goede gronden. Heeft de regering daar op enig moment op ingezet, vraag ik de minister. En zo nee, waarom niet? En is overwogen om de schuldenlast van zwaar getroffen landen te verlichten door schuldkwijtschelding en andere financiële tegemoetkoming door de "vlijtige" lidstaten? Niet alles hoeft te gebeuren via leningen op de kapitaalmarkt door de Europese Unie. Graag een antwoord op onze vragen.
Voorzitter, afrondend. De SP is er erg voor dat internationale solidariteit in crisistijd een beter antwoord is dan het inzetten van kortzichtig nationalisme, blokvorming en riskante geopolitiek. Om de economische en sociale gevolgen van de pandemie effectief te bestrijden, moet dat over geografische, economische en politieke grenzen heen gaan, maar wij zijn er niet van overtuigd dat het pandemieherstelfonds in het kader van dit nieuwe EMB het beste antwoord is. Maar we gunnen de minister graag een kans om ons alsnog bij te praten in zijn antwoord op onze vragen.
Dank u wel. En ook dank u wel voor de clementie.
De voorzitter:
Dank u wel, meneer Kox. Dan geef ik het woord aan de heer Essers namens het CDA.