Impressie Algemene politieke beschouwingen 2016



In de Eerste Kamer hebben op dinsdag 1 november 2016 de Algemene politieke beschouwingen (Apb) plaatsgevonden. Tijdens de beschouwingen werden de hoofdlijnen van de Rijksbegroting 2017 met de regering besproken en werd het regeringsbeleid door de minister-president verdedigd. Hoofdthema's waren de economische groei, het Associatieverdrag met Oekraïne, Europese samenwerking, pensioenhervorming, de internationale veiligheidsproblematiek en de arbeidsmarkt. Er werden in het debat vier moties ingediend, waarvan er drie werden aanvaard en één werd verworpen.

Moties

  • Senator De Graaf (D66) diende een motie in die de regering verzoekt om zich in te zetten voor Europeanisering van door EU-landen bezette zetels in de VN-Veiligheidsraad. De minister-president gaf aan dat hij deze motie ziet als ondersteuning van het kabinetsbeleid. Voor de zetel die Nederland met Italië deelt in 2017-2018 kon hij alleen een toezegging namens Nederland doen. Deze motie werd aangenomen. De fracties van VVD, PvdA, CDA, GroenLinks, 50PLUS, OSF en D66  stemden voor. De fracties van  SGP, ChristenUnie, PvdD, SP en PVV stemden tegen.
  • Senator Strik (GroenLinks) diende een motie in die de regering verzoekt om gelijke kansen op de arbeidsmarkt te creëren voor mensen uit de laagste sociaal economische klassen, migranten en mensen met een arbeidsbeperking. De minister-president liet het oordeel over deze motie aan de Kamer. Deze motie werd aangenomen. De fracties van ChristenUnie, SGP, VVD, PvdA, CDA, GroenLinks, PvdD, 50PLUS, OSF, SP en D66 stemden voor. De fractie van de PVV stemde tegen.
  • Senator Schalk (SGP) diende een motie in die de regering verzoekt om maatregelen te treffen voor belastingplichtigen die onevenredig zwaar getroffen worden door extreme belastingdruk. De minister-president ontraadde deze motie. Deze motie werd aangenomen. De fracties van ChristenUnie, SGP, CDA, GroenLinks, SP, PvdD, 50PLUS, OSF en PVV stemden voor. De fracties van VVD, PvdA en D66 stemden tegen.
  • Senator Nagel (50PLUS) diende een motie in de regering vraagt om de dreigende pensioenkortingen in 2017 te voorkomen. Deze motie werd door de minister-president ontraden. Deze motie werd verworpen. De fracties van CDA, PvdD, 50PLUS, OSF, SP en PVV stemden voor. De fracties van SGP, ChristenUnie, VVD, PvdA, GroenLinks en D66 stemden tegen.

Verantwoordelijkheid voor de samenleving

Senator Brinkman (CDA) betoogde in het debat onder meer dat investeren in de strafrechtketen noodzakelijk blijft. Hij vroeg het kabinet om de onderzoeksmogelijkheden van de inlichtingendiensten te vergroten zodat zij meer kunnen doen om terrorisme te voorkomen. De senator complimenteerde het kabinet met de verbeterde economische omstandigheden. Verder pleitte Brinkman voor vereenvoudiging en verlichting van het belastingstelsel. Ook de hervorming van het pensioenstelsel en de woningmarkt laat te wensen over. Brinkman hekelde de wijdverspreide bouw van windmolens.

Verder pleitte de senator voor betere handhaving en bevordering van gemeenschappelijke normen als gerechtigheid, naastenliefde, vrijheid, gelijkheid en respect. Inspraak van het individu betekent niet dat burgers hun verantwoordelijkheid voor de samenleving mogen vergeten. Brinkman stelde ook dat de huidige Europese Unie de grote vraagstukken van deze tijd onvoldoende aan kan. Hij vroeg het kabinet onder andere naar militaire samenwerking binnen Europa. Tot slot betoogde Brinkman dat hij voorstander is van het gebruiken van oude tradities en vakmanschap in nieuwe ontwerp- en productietechnieken.

Tegenslagen doorstaan

Senator Jorritsma-Lebbink (VVD) betoogde dat het kabinet-Rutte II in de Eerste Kamer de nodige tegenslagen heeft moeten doorstaan om haar beleid tot een succes te maken. Het kabinet had volgens de senator de durf om te zeggen: “Het was niet leuk, maar het was wel nodig.” De Eerste Kamer gaat volgens de senator steeds vaker op de stoel van de Tweede Kamer zitten. De senator betoogde ook dat er onevenredig veel initiatiefvoorstellen worden ingediend in de Tweede Kamer en vroeg of de staatscommissie zich kon buigen over dit fenomeen. 

Verder betoogde senator Jorritsma-Lebbink dat samenwerking tussen landen nooit een doel op zich is, maar wel nodig. Het verschuiven van geopolitieke verhoudingen betekent volgens de senator ook dat er meer moet worden geïnvesteerd in defensie. Verder stelde zij dat het van belang is dat Nederland haar verworvenheden beschermt en haar zwaar bevochten vrijheden bewaakt.  Ook moet er geïnvesteerd worden in curatieve zorg, het verlagen van arbeidslasten, baanzekerheid en een flexibele woningmarkt.

Krachtig leiderschap als antwoord op populisme

Senator De Graaf (D66) stelde dat de troonrede een introverte indruk maakte en duidde dit als volgt: “Buiten giert de wind om het huis, binnen staat de kachel op vier.” Het kabinet heeft volgens de senator weliswaar verstandig beleid doorgevoerd op verschillende terreinen, maar heeft nog veel laten liggen: de hervorming van het belastingstelsel, herinrichting van de arbeidsmarkt en het uitvoeren van de Nationale Wetenschapsagenda. De Graaf betoogde dat het kabinet teveel bezig is met campagne voeren en het oppoetsen van politieke nalatenschappen.

Verder betoogde de senator dat de rechtsstaat nog steeds scheuren vertoond. Hij betreurde dat het “opgeblazen departement” Veiligheid en Justitie niet is ongesplitst, conform de motie-De Graaf uit de Algemene politieke beschouwingen van vorig jaar. Ook het financieringssysteem van de rechterlijke macht staat onder druk. De senator betoogde ook dat het democratisch bestel wordt bedreigd door achterstallig groot onderhoud en door aanvallen van populisme. Het correctief referendum mag volgens De Graaf alleen dienen als noodrem op parlementaire besluitvorming; niet als een manier om dit te omzeilen. Hij vroeg het kabinet wanneer het raadgevend referendum geëvalueerd gaat worden en wanneer er een staatscommissie parlementair stelsel wordt ingesteld. Tot slot betoogde senator De Graaf dat populisme leidt tot een grotere roep om isolationisme. Dit vereist krachtig leiderschap, zeker ook op het niveau van de Europese Unie. Een “nexit” verzet volgens De Graaf zich tegen alles wat Nederland een open, internationaal georiënteerd en welvarend land maakt. 

Samenwerking

Senator Barth (PvdA) haalde aan dat het in 2017 honderd jaar geleden is dat het kabinet-Cort van der Linden de vrijheid van onderwijs, het algemeen kiesrecht voor mannen en passief kiesrecht voor vrouwen en het systeem van evenredige vertegenwoordiging in de Grondwet vastlegde. Ook in dit kabinet kozen liberalen en sociaaldemocraten om pragmatische redenen en onder druk van omstandigheden voor samenwerking; met elkaar, en met andere politieke partijen en maatschappelijke organisaties. Het kabinet Rutte II heeft volgens de senator onmisbare stappen gezet om de grote vraagstukken van de 21e eeuw beter aan te kunnen.  

Senator Barth betoogde dat beheersing van kosten onmisbaar is om de toegankelijkheid van de verzorgingsstaat op lange termijn te borgen. De senator uitte wel zorgen over het besluit van het kabinet om de doorsneesystematiek in het pensioenstelsel om te bouwen naar een individuelere opbouw en vroeg of die middelen niet beter aan duurzame energie of infrastructuur kunnen worden besteed. Ook uitte Barth zorgen over gebrekkige integratie in Nederland. Overheden moeten volgens Barth helder aangeven dat iedereen ons land de geschiedenis, de taal en de opgebouwde sociale verworvenheden moet kennen. Tot slot prees de senator in het debat de inzet van de Minister van Buitenlandse Zaken voor wereldwijde nucleaire ontwapening.

Islamisering

Senator Faber-van de Klashorst (PVV) leverde in het debat forse kritiek op het kabinetsbeleid van de afgelopen jaren. Zo hekelde zij het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd, de bezuinigingen op de zorg en het onderwijs, het dalen van de koopkracht en de stijging van de gemeentebelastingen. Een verzorgingsstaat met open grenzen is volgens de senator een fata morgana . Faber-van de Klashorst betoogde dat het niet aan Nederland is om de vluchtelingenproblematiek op te lossen; dit is een probleem van de regio.  De senator vroeg waarom de migranten niet zelf orde op zaken gaan stellen in hun land van herkomst en waarom er Nederlandse militairen worden uitgezonden om dit wel te doen. Het merendeel van de vluchtelingen levert volgens senator Faber-van de Klashorst nooit een economische bijdrage aan de Nederlandse samenleving en brengt ook nog de problemen uit het thuisland mee.

De senator betoogde verder dat het islamitische geloof doordringt op alle niveaus van de Nederlandse samenleving en dat er veel Nederlanders zijn met een dubbele loyaliteit. De senator stelde dat een Nederlandse politieagent met een dubbele nationaliteit recentelijk bewust een aangifte heeft doorgespeeld naar een buitenlandse entiteit. Verder hekelde Faber-van de Klashorst dat de NPO in haar beleid heeft opgenomen dat er op televisie een completer beeld moet worden gepresenteerd van de islamitische cultuur en de Arabische wereld. Volgens de senator moet juist worden belicht dat de Koran terroristische handelingen legitimeert en verheerlijkt. Tot slot pleitte de senator ervoor dat de uitkomst van het raadgevend referendum door het parlement en de regering wordt gevolgd.

Vertrouwensbreuk tussen politiek en publiek

Senator Kox (SP) gaf aan dat hij hoopt dat op 12 december 2017 het honderdjarig bestaan van de representatieve parlementaire democratie (met evenredige vertegenwoordiging en algemeen kiesrecht) wordt gevierd. Volgens Kox is dat juist nodig in een tijd waarin er een wezenlijke vertrouwensbreuk is tussen politiek en publiek. De senator hekelede het neoliberalisme: “Waarom zou je je druk maken over zaken als samenwerking en solidariteit, in een samenleving waarin winst boven welzijn gaat?” De senator betwistte de stelling van het kabinet dat Nederland sterk uit de crisis is gekomen. Het kabinetsbeleid heeft volgens Kox veel mensen vaste grond onder de voeten ontnomen. Als er minder was bezuinigd, was de economie harder gegroeid en was er minder sociale ongelijkheid geweest volgens de senator. Kox hekelde de bezuinigingen op de zorg en juichte toe dat er in 2017 meer geld wordt vrijgemaakt voor Veiligheid en Justitie.

Volgens de senator dragen de VVD en PvdA een grote verantwoordelijkheid voor het uithollen van het vertrouwen in Europese samenwerking. Dit vertrouwen kan alleen hersteld worden door meer nationale zeggenschap en sterkere betrokkenheid van burgers. Senator Kox stelde dat hij betreurt dat het kabinet zich inspant om het Associatieverdrag met Oekraïne in stand te houden. Kox betoogde dat het openbare overzicht van bezittingen van Oekraïense politici en bestuurders aantoont hoe wijdverbreid de corruptie is in dat land. Tot slot betoogde de senator dat Turkije de afspraken met de EU over de vluchtelingenstroom misbruikt om onbelemmerd op grote schaal mensenrechten te schenden. 

Sluipende tweedeling                

Senator Strik (GroenLinks) betoogde in het debat er weliswaar grootscheepse hervormingen zijn doorgevoerd door dit kabinet - het sociale domein, de zorg, de huursector en de arbeidsmarkt – maar dat hier geen samenhangende visie aan ten grondslag lag. De sociale doelstellingen zijn bij veel hervormingen niet of nauwelijks behaald. De toegankelijkheid en de kwaliteit van de zorg is volgens senator Strik niet verbeterd, het aantal sociale huurwoningen is drastisch gedaald en tijdelijke werknemers raken steeds vaker hun baan kwijt. De senator vroeg het kabinet om maatregelen te treffen om de sluipende tweedeling in de maatschappij tegen te gaan. Volgens Strik zorgen vrijhandel en globalisering niet vanzelf voor eerlijke verdeling van welvaart en ontwikkeling. Daar moet de internationale gemeenschap zich voor inzetten. Volgens de senator is het niet vreemd dat mensen die zich buitengesloten of bedreigd voelen en die geen beschermende overheid ervaren, zich gaan afkeren van wat onbekend is. Strik: “De overheid moet haar rol daarin niet kleiner maken dan ze is.”

Verder betoogde senator Strik dat zij betreurt dat het kabinet niet met meer structurele maatregelen komt om de klimaatdoelen te behalen en bijvoorbeeld de fosfaatproductie terug te dringen. Ook betreurt de senator dat breed gedragen verzoeken vanuit de Eerste Kamer stuitten op een muur van zwijgen bij het kabinet.      

Gemeenschappelijke waarden

Senator Kuiper (ChristenUnie) stelde in het debat dat het kabinet weliswaar maatregelen heeft getroffen om de inkomsten en uitgaven van de overheid structureel in balans te brengen, maar dat die maatregelen wel hun prijs hebben gehad. De inzet op strenge bezuinigingen heeft er helaas ook toe geleid dat  klassieke taken van de overheid onder druk zijn komen te staan. Zo is het defensiebudget volgens Kuiper onverantwoord laag, is de operationele slagkracht van leger en politie aangetast en staat het functioneren van de rechtsspraak onder druk. De senator betoogde dat het niet vreemd is dat het thema van morele verbinding en de kwaliteit van de samenleving weer op de agenda staat. Een samenleving wordt volgens Kuiper niet gelukkig van geld alleen, maar leeft van gedeelde idealen en onderlinge betrokkenheid. Hierin hebben burgers een opgave, maar de overheid ook.

Gemeenschappelijke waarden kunnen volgens de senator alleen evident zijn als we ze delen, bespreken en zuinig zijn op instituties die ze uitdragen. Om een waarde als ‘solidariteit’ uit te dragen en te ondersteunen, spelen kerken een belangrijke rol. Kuiper: “Waardeer dus de rol die kerken spelen in de samenleving en maak het hen niet moeilijk met een beroep op de scheiding van kerk en staat.” De senator vroeg of het kabinet een maatschappelijk gesprek over breed herkende gemeenschappelijke waarden kan faciliteren en daarbij alle geestelijke stromingen van dit land betrekken.

Klimaatverandering

Senator Koffeman (PvdD) betoogde er geen grotere dreiging is voor de huidige samenleving dan klimaatverandering. Hij haalde hiertoe de documentaire Before the flood van Leonardo Dicaprio aan. Ook haalde hij een rapport van de SER aan, waarin wordt gepleit voor de aanpak van intensieve veehouderij. Ook het Centraal Planbureau heeft aangegeven dat alle dierlijke producten verduurzaamd moeten worden. Met dergelijke aanbevelingen is volgens de senator helaas niets gedaan. Koffeman vroeg waarom er in het regeerakkoord geen bepalingen zijn opgenomen over de bio-industrie. Het houden van 500 miljoen dieren in een klein land als Nederland is volgens de senator roekeloos en onhoudbaar. Ook noemde hij het onverteerbaar dat slachtoffers van Q-koorts nog steeds geen tegemoetkoming hebben ontvangen van de Nederlandse overheid. 

Licht of duisternis

“Bij deze algemene beschouwingen moeten we durven duiden: is dit licht of is dit duisternis?” Dat vroeg senator Schalk (SGP) aan het begin van zijn betoog. Hij pleitte voor het inzetten op licht; door te zorgen voor adequate opsporing, voldoende politie, een sterke inlichtingendienst, internationale opsporing en ook voor adequate bescherming van bevolkingsgroepen zoals de joodse gemeenschap. Senator Schalk betoogde dat hij geen enkel lichtpuntje kan ontdekken in de plannen rond voltooid leven en vrijwillig levenseinde. Volgens de senator past het hardvochtig terugwijzen van vluchtelingen niet bij een christelijke visie op de mens en de menselijkheid, zeker niet voor de meest kwetsbaren die de duisternis van haat, geweld en geloofsvervolging ontvluchten. Verder stelde Schalk dat de Eerste Kamer vorig jaar in de Algemene politieke beschouwingen een motie aannam die de regering vroeg om de kloof tussen een- en tweeverdieners te verkleinen. De kloof is met deze begroting echter niet verkleind, maar verbreed en verdiept.

Kloof tussen werkenden en niet-werkenden

Senator Nagel (50PLUS) gaf in het debat aan dat een aantal gemeenten politieke partijen geen ruimte te geven voor verkiezingsborden en vroeg wat het kabinet hiertoe gaat ondernemen. Ook vroeg hij het kabinet om de nieuwe verhoging van de AOW-leeftijd te heroverwegen. Volgens de senator is de kloof tussen werkenden en niet werkenden door dit kabinet doelbewust ongelooflijk vergroot. Het ECB-beleid heeft volgens Nagel de afgelopen jaren grote schade aangericht in Nederland: pensioenen worden al jaren niet meer geïndexeerd en de rente voor spaarders dreigt zelfs negatief te worden. De senator stelde dat de pensioenen nog verder gekort gaan worden door een btw-heffing. Nagel vroeg het kabinet om er alles aan te doen om te voorkomen dat de pensioenen in 2017 gekort worden.

Draagvlak en aardgas

Volgens senator Ten Hoeve (OSF) schiet de EU niet alleen tekort in het bereiken van voldoende draagvlak onder haar lidstaten, maar ook het realiseren van doelen die juist breed gedragen worden, door obstructie van kleine minderheden. Ten Hoeve vroeg wat de regering ervan vindt dat besluitvorming over een handelsverdrag tussen de EU en Canada niet alleen op EU-niveau maar ook op het niveau van de nationale parlementen plaatsvindt. Volgens de senator mag het niet gebeuren dat uitonderhandelde en feitelijk niet meer aanpasbare verdragen door binnenlandse regelingen, zoals onze referendumwet, toch nog onderuit gaan. De senator vroeg dan ook of het kabinet plannen heeft om de referendumwet aan te passen. Verder vroeg Ten Hoeve of de regering haar invloed wil aanwenden om de oostelijke provincies in Oekraïne een wettelijk gegarandeerde speciale status toe te kennen en daarvoor een verkiezingsreglement vast te stellen. Tot slot betoogde de senator dat jaarlijkse winning van 24 miljard kuub in het Groninger veld te veel is om de aarde tot rust te brengen. Ten Hoeve vroeg onder meer hoe het kabinet aankijkt tegen de suggestie om al het (te koop aangeboden) vastgoed in het getroffen gebied op te kopen tegen aardbevingloze marktprijzen, het gebied te herontwikkelen en tegen marktconforme voorwaarden weer aan de eerdere eigenaren of anderen beschikbaar te stellen.

Voorzichtig optimisme

Minister-president Rutte gaf in zijn beantwoording aan dat er reden is voor voorzichtig optimisme, maar dat er zeker nog nationale en internationale vraagstukken zijn die opgelost moeten worden. De minister-president onderstreepte dat belastingverlichting noodzakelijk is en dat er specifiek aandacht aan eenverdieners moet worden besteed. Over het pensioenstelsel merkte de minister-president op dat er gekeken wordt naar het verruimen van de hersteltermijnen, de positie van de pensioenfondsen, tijdelijke extra pensioenopbouw voor meest getroffen generaties en het wijzigen van de doorsneesystematiek. Deze systeemdiscussie wordt naar alle waarschijnlijkheid pas na verkiezingen in maart afgerond. Voor het creëren van een duurzaam pensioenstelsel is het cruciaal dat er breed draagvlak en evenwicht tussen generaties is.

Europese samenwerking loopt volgens de minister-president op dit moment niet goed. Eén van de oorzaken hiervan is dat niet alle lidstaten zich houden aan de op EU-niveau afgesproken regels. Ook de benoemingsprocedure van de Voorzitter van de Europese Commissie laat te wensen over. De minister-president onderstreepte daarbij dat de Europese Commissie niet de regering is van de EU en dat het Europees Parlement dan ook geen controleur van de regering is. De minister-president bepleitte geen algehele verandering van het systeem, maar een graduele aanpassing. Zo kan onder andere het versterken van de rol en positie van nationale parlementen ervoor zorgen dat Europese regeringen zich verzekeren van nationaal draagvlak.  

Over het Associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne merkte de minister-president op dat dit niet moet worden gezien als voorloper op toetreding van Oekraïne tot de EU. Om verdere interpretatieproblemen te voorkomen, is de regering een juridisch bindende verklaring aan het opstellen. Daarin kan bijvoorbeeld worden opgenomen dat het verdrag geen collectieve veiligheidsgarantie biedt, maar wel een opening geeft voor militaire samenwerking. Een dergelijke verklaring wordt niet alleen namens Nederland, maar namens alle lidstaten van de EU opgesteld.  

Er zal volgens de minister-president nog voor maart 2017 een instellingsbesluit worden genomen over de staatscommissie parlementair stelsel, op basis van de brief van de beide Kamervoorzitters. De minister-president zegde toe om de Eerste Kamer een brief te sturen over de ontwikkeling in het aantal initiatiefwetsvoorstellen.

De minister-president gaf ook aan dat het kabinet van mening is dat er een discussie gevoerd moet worden over de mogelijkheid om bij uitzichtloos en ondragelijk lijden het leven te beëindigen. Deze discussie zal zeker ook na maart 2017 voortgezet worden. Tot slot gaf de minister-president aan dat er in december 2017 een drie dagen durende herdenking zal plaatsvinden van honderd jaar algemeen kiesrecht en vrijheid van onderwijs. Bij zijn afsluitende woorden over de verhouding tussen de Eerste Kamer en het kabinet van de afgelopen jaren haalde hij een citaat van Groen van Prinsterer aan: “de politiek is de kunst van het haalbare”.


Wat zijn de Algemene politieke beschouwingen?


Deel dit item: