De Algemene financiële beschouwingen in de Eerste Kamer op dinsdag 17 november 2015 stonden in het teken van de Miljoenennota 2016. Het kabinetsbeleid werd verdedigd door minister Dijsselbloem en staatssecretaris Wiebes van Financiën. In het debat werden 4 moties ingediend. De stemming over de moties is op 24 november 2015.
Bemoeilijkt optimistisme
Senator Hoekstra (CDA) stelde dat het moeilijk is om optimistisch te blijven over de mondiale economie. De senator haalde onder meer aan dat de Voorzitter van de Europese Centrale Bank heeft aangekondigd op grote schaal staatsobligaties te kopen en vroeg wat de risico's hiervan zijn voor de euro en de Nederlandse pensioenfondsen. Hoekstra vroeg ook wat het kabinet gaat doen aan de steeds verder oplopende staatsschuld. De lastenverlichting is volgens de senator in algemene zin verstandig, maar had gekoppeld moeten worden aan stelselhervorming. Daarnaast merkte de senator op dat de begrotingen van Veiligheid & Justitie en Defensie er te bekaaid vanaf komen. Zij bieden onvoldoende middelen om onze veiligheid en vrijheid te beschermen.
De senator maakte in het debat bezwaar tegen het bundelen van wetgeving en vroeg het kabinet om het Belastingplan 2016 en een wetsvoorstel voor hervorming van box 3 afzonderlijk in te dienen. Deze koppeling is volgens Hoekstra onjuist en onnodig.
De senator diende een motie in, die de regering verzoekt de wetsvoorstellen apart in te dienen. Staatssecretaris Wiebes gaf aan dat hij dit onderwerp zal terug nemen naar het kabinet en de Kamer per brief hierover zal informeren.
Goed functionerende economie
Senator De Grave (VVD) stelde dat de Nederlandse economie goed functioneert, ondanks tegenvallende ontwikkelingen in de wereldeconomie. Er zijn echter nog genoeg uitdagingen op het gebied van werkgelegenheid en het terugdringen van de staatsschuld. De Grave vroeg de minister om (als voorzitter van de Eurogroep) dit terugdringen te bevorderen en de cijfers hieromtrent te publiceren in het rapport van de Europese Commissie. De senator steunde de voornemens van het kabinet om door middel van lastenverlichting de binnenlandse economie verder te versterken. Er moet volgens de VVD-fractie in de komende jaren meer ruimte komen voor verdere lastenverlichting en het terugdringen van de staatsschuld.
Positie Eerste Kamer
Verder haalde senator De Grave aan dat er problematische situatie ontstaat als er in de Eerste Kamer brede bezwaren leven tegen een bepaald wetsvoorstel en de eventuele verwerping een gat in de begroting zou slaan. De Eerste Kamer komt immers pas aan bod als de behandeling in de Tweede Kamer is afgerond en kan bovendien niet via een amendement een voorstel voor dekking doen. De enige mogelijkheid die de Eerste Kamer heeft, is om vroegtijdig via een motie een signaal af te geven dat er brede bezwaren leven. Minister Dijsselbloem gaf aan dat - vanuit de optiek van het kabinet - ieder politiek voorstel of motie dekkend moet zijn. Dat neemt niet weg dat brede signalen zoals het aandringen op een sterkere begroting voor Veiligheid & Justitie uiteraard niet worden genegeerd. Senator De Grave deed de suggestie om binnen de vaste commissie voor Financiën nader over dit onderwerp te spreken.
Bevordering van duurzame groei
Senator Rinnooy Kan (D66) hield in het debat zijn maidenspeech. Hij vroeg het kabinet naar een visie op fundamentele herbezinning op de fiscale behandeling van schuld versus vermogen; voor burgers en voor bedrijven. Het beeld van dalende werkgelegenheid en oplopende hypotheekschulden in Nederland staat haaks op het beeld van zelftevredenheid die de Miljoenennota uitstraalt, aldus de senator. Rinnooy Kan haalde aan dat er in Nederland gelukkig weer vertrouwen is bij consumenten en ondernemers en bovendien begrotingsruimte om dat vertrouwen verder te bevorderen. Dat de lastenverlichting echter niet samengaat met een algemene stelselhervorming noemde hij "teleurstellend". Rinnooy Kan pleitte voor een serieuze structuurversterking van de economie, in plaats van een versnelde afbouw van de staatsschuld. Hij vroeg de minister ook om zich sterk te maken voor vereenvoudiging van de preventieve tak van het Stabiliteits- en Groeipact. Tot slot pleitte hij voor een krachtige bevordering van duurzame groei als hoofdprioriteit van Nederlands en Europees begrotingsbeleid.
Crisis definitief achter ons
Senator Postema (PvdA) stelde dat Nederland de economische crisis definitief achter zich heeft gelaten. De voorgestelde lastenverlichting en koopkrachtbesluitvorming van het kabinet-Rutte II zorgt volgens de senator voor een betere gemiddelde koopkracht. Het blijft voor de PvdA-fractie echter "niet te verkroppen" dat de lage rente-stand een doorslaggevende rol speelt in de beperkte stijging in de koopkracht van uitkeringsgerechtigden en gepensioneerden. Nederland is volgens Postema te sterk afhankelijk van het rentebeleid van de Europese Centrale Bank. Postema gaf aan dat zijn fractie verheugd is over de initiatieven in OESO- en G20-verband om belastingontwijking wereldwijd aan te pakken. Ook het Nederlandse initiatief om de belastingverdragen met ontwikkelingslanden te herzien, ondersteunt de fractie van harte. Postema riep de regering op om zich tijdens het EU-voorzitterschap in 2016 sterk te maken voor dit onderwerp en voor een aanzienlijk eenvoudigere en voorspelbaardere afdrachtssystematiek. Ook vroeg de senator wat de criteria zijn voor een 'kasschuif' en wat de gevolgen hiervan zijn voor het budget voor ontwikkelingssamenwerking.
Afbraakbeleid
Senator Van Strien (PVV) uitte sterke kritiek op de Miljoenennota 2016. De senator betoogde dat het pensioenstelsel, de woningmarkt, de arbeidsmarkt en het onderwijs door dit kabinet worden afgebroken. De economie herstelt volgens de senator niet dankzij, maar ondanks dit kabinet. Van Strien uitte ook bezwaar tegen het feit dat het onderwerp migratie in de Macro Economische Verkenning 2016 te weinig aan bod komt. De kosten per asielzoeker en de aantallen zijn volgens de senator dermate hoog dat de Nederlandse overheid hier miljarden extra aan kwijt is. Van Strien stelde voorts dat de koopkracht van met name ouderen met een klein pensioen als gevolg van het kabinetsbeleid wederom ernstig daalt. Hij riep het kabinet op om dit te verbeteren. Tenslotte vroeg hij om zicht te krijgen op de bestedingen van internationaal verstrekte leningen en op de risico's van internationale garanties die Nederland heeft verstrekt.
Kortzichtig beleid
Senator Van Apeldoorn (SP) betoogde dat er in de hele eurozone een kortzichtig, procyclisch begrotingsbeleid is gevoerd. Het 'keurslijf van de Europese begrotingsregels' is volgens de senator te strak geweest voor Nederland. De bezuinigingen van de afgelopen jaren hebben het economisch herstel onnodig vertraagd en onevenredig zware gevolgen gehad voor kwetsbaren in de samenleving. Van Apeldoorn vroeg welke macro-economische theorie aan dit beleid ten grondslag ligt en hoe duurzaam de hernieuwde groei is. De kans dat de eurocrisis weer oplaait wordt volgens de senator onderschat. Om dat gevaar in te dammen, is een ander soort financiële sector nodig. Van Apeldoorn vroeg onder andere of de minister zich niet teveel laat leiden door het publieke belang van een stabiele Nederlandse sector. "Als gevolg hiervan zijn de banken nog altijd too big to fail en draait de Nederlandse bevolking op voor de kosten als het mis gaat." Tot slot merkte de senator op dat de vooralsnog niet gerealiseerde vergroening van het belastingstelsel een gemiste kans is. Ook betoogde hij dat de kosten die worden gemaakt voor de opvang van vluchtelingen niet structureel ten koste mogen gaan van het budget voor ontwikkelingssamenwerking.
De senator diende een motie in, die het kabinet oproept om samenhangend beleid en concrete maatregelen voor het terugdringen van armoede onder kinderen in Nederland. Minister Dijsselbloem gaf aan dat dit onderwerp een prioriteit is van het kabinet. Hier wordt via verschillende wegen met name via de gemeente aandacht aan besteed. De minister verzocht om deze motie aan te houden en in een debat met staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid nader te bespreken.
Kwaliteit van economische groei
Senator Vos (GroenLinks) uitte sterke kritiek op de voorgestelde lastenverlichting van 5 miljard euro. Dit geld is volgens de senator keihard nodig voor de aanpak van de klimaatproblematiek en investeringen in landen waar armoede, honger en maatschappelijke ontwrichting hoogtij viert. Bovendien loopt het structurele begrotingstekort hierdoor op, hetgeen in 2017 weer rechtgetrokken moet worden om aan de EU-begrotingsafspraken te voldoen. De senator vroeg wat deze lastenverlichting daadwerkelijk oplevert voor de samenleving. Zij pleitte voor extra investeringen in duurzame energie, vluchtelingenopvang, werkgelegenheid en veiligheid en justitie. Het gaat volgens Vos niet om economische groei als doel op zich, maar om de kwaliteit van deze groei.
De senator diende een motie in, die de regering verzoekt om energiebesparende maatregelen op te nemen in het fiscale instrumentarium. Minister Dijsselbloem gaf aan dat hij de motie ziet als ondersteuning van zijn beleid en liet het oordeel aan de Kamer.
Het tij keert
Senator Ester (ChristenUnie) betoogde dat het economische tij zich lijkt te keren. Er zijn echter nog steeds risico's, zoals de vertraagde economische groei in China, de economische krimp in Brazilië en Rusland en het onveranderd goedkoop maken van geld en schuldenopbouw. De senator noemde het opvallend dat de Miljoenennota nauwelijks aandacht besteedt aan het immense vluchtelingenvraagstuk. Hij vroeg het kabinet of er extra inspanningen komen om de ouderenwerkloosheid terug te dringen en om een rechtvaardige koopkrachtverdeling tussen alleenverdieners en tweeverdieners te bevorderen. De senator vroeg ook of onze financiële buffers voldoende zijn om te kunnen spreken van houdbare overheidsfinanciën en hoe de minister de zorgen over de begrotingen van Veiligheid & Justitie en Defensie gaat wegnemen. Tot slot vroeg Ester hoe de minister de Griekse schuldenlast beoordeelt en waarom er niet is overwogen om landen die stelselmatig de begrotingsnormen overtreden te laten uittreden.
De senator diende een motie in, die de regering verzoekt een SER-advies te vragen over de arbeidsmarktpositie van langdurig werklozen en op basis hiervan met een voorstel te komen om deze positie te verbeteren.Minister Dijsselbloem haalde aan dat hier dit jaar een SER-rapport. Hij vroeg de senator om de motie aan te houden in afwachting van de kabinetsreactie op dit rapport.
Gemiste kans voor vergroening
Senator Teunissen (PvdD) hield in het debat haar maidenspeech. Zij betoogde dat de voorgestelde 5 miljard euro lastenverlichting een gemiste kans als deze niet samengaat met een structurele koerswijziging en een vergroening van het Belastingstelsel. De senator stelde dat het kabinet onvoldoende investeringen doet in het tegengaan van klimaatverandering en in ontwikkelingssamenleving. "Als wij consumeren alsof er meerdere aardbollen tot onze beschikking staan, moeten andere aardbewoners de tekorten daarvan opvangen. Dat leidt tot duurzame ontwrichting van vrede en veiligheid." Er moet meer aandacht worden besteed aan oplossingen voor schaarste en een robuust geldstelsel, aldus de senator. Zij vroeg wat er gedaan wordt om een breed gesteunde Eerste Kamer-motie uit 2008 uit te voeren, die de regering vraagt de kredietcrisis niet los te zien van alle andere crises waar de wereld mee te kampen heeft.
Eén- en tweeverdieners
Senator Schalk (SGP) betoogde dat de inkomensverschillen tussen één- en tweeverdieners absurde vormen kunnen aannemen. Volgens Schalk leveren juist mensen die onbetaald werk doen een bijdrage aan de participatiesamenleving. Eenverdieners zijn te vinden onder (de aanhangers van) alle politieke partijen, blijkt uit een onderzoek van Maurice de Hond. Het huidige kabinetsbeleid is volgens Schalk niet in lijn met de in de Eerste Kamer breed gesteunde motie die vraagt om de kloof te dichten. Verder betoogde de senator dat er meer moet worden gedaan om de interne veiligheid te bewaken door de begroting van Veiligheid & Justitie aan te passen.
Fiscale discriminatie
Senator Van Rooijen (50PLUS) hield in het debat zijn maidenspeech. Hij betoogde dat het fiscale beleid van dit kabinet leidt tot fiscale discriminatie van ouderen en uitkeringsgerechtigden. Bovendien is het erg gericht op de korte termijn en het bevorderen van de koopkrachtpositie van werkenden. Dit laatste vormt een aantasting van het draagkrachtbeginsel, dat inhoudt dat de zwaarste lasten op de sterkste schouders moeten rusten. Van Rooijen vroeg of de minister erkent dat de inkomstenbelasting met "de kerstboom van inkomensafhankelijke nivellerende kortingen" is verworden tot een willekeurige uitdeling van voordelen en subsidies. De senator vroeg waarom er in tegenstelling tot de twee eerdere grote belastinghervormingen (1990 en 2001) voor is gekozen om ouderen te laten meebetalen aan alle belastingverhogingen ongeacht of er wel of geen indexatie van pensioenen plaatsvindt. Tot slot vroeg de senator of de minister erkent dat de pensioenfondsen en spaarders het meest getroffen worden door ECB-beleid dat leidt tot verder dalende rente.
Eenvoud en transparantie
Senator Ten Hoeve (OSF) pleitte voor een belastinghervorming die eenvoud en transparantie herstelt en voor een door de OESO gecoördineerde aanpak van belastingen op winst. De senator vroeg in hoeverre het verstandig is om 5 miljard euro lastenverlichting door te voeren terwijl de staatsschuld groeit en de EMU-schuld nog ruim boven de 60 procent bbp blijft. Hij vroeg of er een mogelijkheid is om bepaalde uitgavenposten voor langer dan één jaar vast te leggen. Er moet volgens Ten Hoeve meer worden geïnvesteerd in justitie, duurzame brandstoffen en extra arbeidsvraag.
Veel verwaarloosde problemen
Minister Dijsselbloem (Financiën) stelde dat Nederland veel verwaarloosde problemen in de economie had, onder meer in de woningmarkt en het pensioenstelsel. Hierdoor heeft de crisis ons land dieper en langer geraakt dan elders. Hij merkte op over de vermeende 'Japanisering' van Europa (aanhoudende stagnering, lage investeringen) dat het proces van balansherstel nog steeds bezig is, maar dat hij geen langdurige stagnatie voorziet. Het is echter wel cruciaal dat Eurogroep-landen structurele hervormingen blijven doorvoeren om de economie meer veerkracht te geven. De invloed van de lage rente van de ECB op pensioenfondsen wordt door het kabinet nauwlettend in de gaten gehouden. Dit onderwerp wordt nader besproken in een vergadering van de commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid op 8 december. Over de werkloosheidproblematiek merkte de minister op dat deze nog steeds te hoog is, maar dat er positieve ontwikkelingen zijn.
Nederland was volgens Dijsselbloem één van eerste landen die inzette op vergroening in het systeem van belastingheffing. Ook nu wordt hier weer een forse slag in gemaakt. Nederland heeft beloofd om bepaalde bedragen beschikbaar te stellen voor het tegengaan van klimaatverandering. Over een ander klimaat, het start up -klimaat, merkte hij op dat Nederland hier onder de bezielende leiding van Special Envoy Neelie Kroes grote slagen in maakt.
De bezuinigingen ten tijde van de crisis hebben volgens de minister een procyclisch effect gehad. Het is de vraag of anticyclisch beleid het economische tij had kunnen keren. Ook in een tijd van economisch herstel moet de begroting op orde gebracht worden. Dit mag echter niet ten koste gaan van datzelfde economisch herstel. Om die reden is er gekozen voor een structurele lastenverlichting. Het is volgens Dijsselbloem moeilijk om te voorspellen hoe het structurele tekort zich zal ontwikkelen. Om die reden is het moeilijk om hier passend beleid voor te ontwikkelen.
Naast lastenverlichting is er ook voor gekozen om extra ruimte te maken op de begrotingen van Defensie en Veiligheid & Justitie. Voor dit laatste wordt overigens ook ingezet op beter financieel beheer. Daarnaast is de buffercapaciteit op orde gebracht zodat er bij een volgende crisis minder ingrijpend hoeft te worden bezuinigd.
Toename werkgelegenheid
Staatssecretaris Wiebes (Financiën) stelde dat een significante toename van de werkgelegenheid voorop staat in de belastingplannen. De staatssecretaris haalde aan dat er verschillende pogingen zijn gedaan om aan de verschillende Eerste Kamermoties tegemoet te komen binnen de 5 miljard lastenverlichting. Over de motie-Schalk c.s. merkte hij op dat tweeverdieners er met deze plannen meer op vooruit gaan dan éénverdieners. De maatschappelijke wens is om mensen die ervoor kiezen om alleenverdieners te zijn niet anders te behandelen dan tweeverdieners. Hierdoor kan er paradoxaal genoeg een kloof ontstaan. Er zijn weliswaar mogelijkheden om deze kloof te dichten, maar deze moeten nader worden uitgewerkt en uitgedacht. De motie-Nagel c.s. voor een gelijkmatige belastingverlaging voor ouderen is volgens de staatssecretaris niet in lijn met het uitgangspunt van opbouw van welvaart. De werkenden van nu bouwen het pensioen op voor de ouderen van later. Er mag volgens Wiebes wel degelijk een verschil gemaakt worden tussen werkenden en niet-werkenden. In een nota van wijziging wordt er een kleine stap gezet om toch aan deze politieke wens tegemoet te komen. Fiscaliteit en vergroening worden volgens Wiebes te vaak onterecht in verband met elkaar gebracht. Dat neemt niet weg dat Nederland voorloper is op dit gebied. Hij zegde toe om een analyse van het bredere welvaartsbegrip aan de Kamer te sturen.
Deel dit item: