Crisismaatregelen in Europa

Sinds het uitbreken van de economische en financiële crisis in Europa zijn er op Europees niveau en door de regeringen van de lidstaten (gezamenlijk in de Raad en ieder afzonderlijk) vele maatregelen getroffen om de begrotingsdiscipline, het macro-economisch toezicht en het toezicht op de financiële sector te versterken. Ook zijn er financiële stabiliteitsinstrumenten als het EFSF (een tijdelijk noodfonds dat financiële steun verstrekt aan landen van de eurozone die in financiële moeilijkheden verkeren) en het ESM (een permanent fonds met hetzelfde doel) ontwikkeld. Al deze maatregelen zijn onder grote (tijds)druk tot stand gekomen.

De Eerste Kamer heeft zich, net als de Tweede Kamer, intensief met deze materie beziggehouden en blijft dit doen. Dit geldt zowel voor de fase van ontwikkeling van Europees beleid als voor de fase van vaststelling van nationale goedkeurings- en uitvoeringswetten. Er staat immers veel op het spel. De economieën van de lidstaten van de Europese Unie zijn zeer met elkaar verweven. Instabiliteit in de eurozone brengt grote risico's met zich mee voor de lidstaten. Ook is de complexiteit groot, zeker gelet op het Europa van de uiteenlopende snelheden. Hierdoor komen afspraken niet altijd tot stand binnen het institutionele verband van de Europese Unie met de bestaande machtsverdeling tussen de Europese Commissie, de Raad van Ministers en het Europees Parlement.

In hoog tempo volgen maatregelen elkaar op. In het verleden zijn in deze Kamer voorstellen besproken zoals de zogenaamde "two-pack" (zie dossiers E110091 en E110092) voorstellen inzake het Europees semester en het Begrotingspact (zie wetsvoorstel 33.319). 

Noodzaak tot verdere politieke integratie?

In de tussentijd wordt er in verschillende samenstellingen nagedacht over hoe de crisis in Europa verder moet worden bestreden en daarbij gaat de discussie verder dan het treffen van monetaire, economische en financiële maatregelen.

Er wordt nagedacht over de vraag of verdere politieke integratie in Europa noodzakelijk is om al deze maatregelen effectief te laten zijn. Zo was er de zogenaamde reflectiegroep "Toekomst van Europa", voorgezeten door de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Westerwelle. Hieraan namen de ministers van Buitenlandse Zaken van verschillende EU-landen deel, onder wie de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Rosenthal. De groep publiceerde in september haar eindrapport, overigens zonder dat de deelnemende ministers zich volledig achter de inhoud hoefden te scharen.

Tijdens de Europese Raad in juni 2012 werd de Voorzitter van de Raad Van Rompuy gevraagd in samenwerking met de Voorzitters van de Europese Commissie (Barroso), de Eurogroep (Junkcer) en de President van de Europese Centrale Bank (ECB) (Draghi) te komen met een rapport dat de aanvullende maatregelen zou moeten beschrijven die nodig zijn om de crisis in Europa te bestrijden. Deze opdracht kregen zij nadat zij eerder hun rapportage "Naar een echte Economische en Monetaire Unie" hadden gepubliceerd. 

Vragen en dilemma's

Zowel in het eindrapport van de reflectiewerkgroep "Toekomst van Europa", als in de rapportages van de groep-Van Rompuy c.s. komt de vraag aan de orde op welke wijze de monetaire, financiële en economische maatregelen die worden getroffen om de crisis te bestrijden democratisch tot stand komen en kunnen worden gecontroleerd. Wat is daarbij de rol van de nationale parlementen, waaronder de Staten-Generaal? Wat is daarbij de rol van het Europees Parlement? Is er voldoende democratische controle en parlementaire betrokkenheid bij de totstandkoming ervan? Wat zijn de consequenties van de nieuwe maatregelen voor de rechten en bevoegdheden van ieder parlement? Een van de rechten is bijvoorbeeld het budgetrecht van het Nederlandse parlement (het recht om vooraf de Nederlandse begroting goed te keuren en zo nodig aan te passen), zoals dat in de Grondwet is vastgelegd. Deze vragen zien in essentie op de verhouding tussen het nationale parlement en de nationale regering én tussen het Europees Parlement enerzijds en de Europese Commissie en Raad van Ministers anderzijds. Ook zien deze vragen op de verhoudingen tussen de EU en de lidstaten. Wat wordt op welk niveau bepaald en wie is daarbij betrokken? Kortom, het institutionele bouwwerk en de machtsverdeling binnen de EU en tussen de EU en de lidstaten staat ter discussie? Het debat over crisisbestrijding is verbreed naar een debat over politieke integratie in Europa en de democratische waarborgen die dit vergt. 

Ook de Eerste Kamerleden hebben bij diverse gelegenheden deze en soortgelijke vragen naar afdoende democratische controle en de democratische legitimiteit van besluitvorming aan de orde gesteld. Met het oog op deze discussie zijn op deze themapagina een aantal kern- en achtergronddocumenten bijeengebracht. Voor de afzonderlijke Europese regelgevingsvoorstellen zijn aparte dossiers te vinden op de beide websites van de Eerste Kamer.

Voorstel voor een verordening betreffende gemeenschappelijke voorschriften voor het monitoren en beoordelen van ontwerpbegrotingsplannen en voor het garanderen van de correctie van buitensporige tekorten van de lidstaten van het eurogebied

Goedkeuring Verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en bestuur in de economische en monetaire unie

• Overzicht op datum gesorteerd